Bu albüm kadar sıradışı ilklerin bir araya geldiği başka bir kayıt var mı acaba?

Sun Ra Arkestra'nın lideri müzisyen Marshall Allen'dan söz ediyoruz.

Yüz yaşına basan caz tarihinin canlı tanığı büyük usta yüz yaşında ilk solo albümünü çıkardı.

Bir ay önce Marshall Allen'ın grubu Sun Ra'nın yeni albüm yayınladığını duyurmuştuk. O haberin önemli detayı Marshall Allen'ın kısa süre sonra kendi solo albümünü yayınlayacağı idi.

ve o haber geldi

Allen, New Dawn adını verdiği albümünü bir asrı bulan uzun hayatının sonu değil yeni bir bölümün başlangıcı olarak gördüğünü söylüyor. Tıpkı değerli caz büyüğümüz Emin Fındıkoğlu'nun '120 yaşında yeni albüm çıkaracağım' demesi gibi ki inşallah o da albümünü o yaşta yayınlar ve biz de hayatta isek severek dinleriz.

Marshall Allen albümüne bu nedenle New Dawn yani Yeni Şafak adını vermiş.

Albüme adını veren şarkıda Don Cherry'nin kızı şarkıcı Neneh Cherry var.

Allen'ın albümünün, sanatçının bir asrı bulan hayatı içinde yetmiş yılı aşan müzisyenliğinin içindeki aşkınlığı yedi parçaya kanalize eden uzay-zamana dönük bir aşk mektubu olduğu söyleniyor albüme dair yapılan açıklamalarda.

Uzaydan gelen Johnny Hodges

Marshall Allen'ın saksofon sounduna böyle bir benzetme yapıldığını bilmiyordum, Hodges malum Duke Ellington orkestrasının Duke'ten sonraki ikinci adamı idi, gelmiş geçmiş en önemli saksofonculardan biridir, bu benzetmeyi okuyunca şimdi daha farklı bir kulakla dinlemek gerekecek.

Saksofon çalımındaki ustalığının yanısıra Marshall Allen ustası Sun Ra'nın caz yaklaşımına bağlılığı ile onlarca yıldır 'free jazz' evreninde en üst konumda yer almıştır.

Yüz yaşında yeni bir şafaktan söz ederek geleceğe göndermede bulunuyor: 1958'den beri çalıyorum ve hiç bir yere gitmiyorum

Yüz yılı bulan hayatının yetmiş yılını Sun Ra ile geçiren Allen'ın yüz yaşında ilk solo albümünü yayınlaması rekor olmalı. Bu duruma iki açıdan bakmak mümkün, bir müzisyenin yüz yaşında ilk albümünü yayınlamak ve tersine, yetmiş yıl boyunca hiç solo albüm yayınlamadan caz evreninin zirvesinde yer almak.

Photo by Gonzales

Marshall Allen kimdir?

20. yüzyılı neredeyse baştan sona yaşayan Allen şimdi artık 21. yüzyılın reenkarnasyonu üzerinde çalışıyor.

Marshall Allen'ın müzik yolculuğu 1940'lı yıllara kadar uzanıyor. İkinci Dünya Savaşı sırasında Paris'te 92. Piyade Alayı'nda Afro-Amerikalılardan oluşan 'Buffalo Soldier' alayında görev yaparak 17. Tümen Ordu Bandosu'nda klarnet ve alto saksafon çaldı. Savaştan sonra Paris'te kaldı, GI Bill ile Paris Konservatuarı'nda klarnet eğitimi aldı, saksafoncu James Moody ile Fransa'da turneye çıktı. 1951'de Amerika'ya dönerek ilk birkaç yılı Chicago'da jam'lere katılarak geçirdi.

Ta ki Sun Ra'nın müziğini duyana kadar

1957 yılıydı. Sun Ra kurucusu olduğu grubu Arkestra'ya liderlik ediyordu, antik Mısır ve uzay çağı kostümleri giymiş müzisyenlerden oluşan grubuyla yerel sahnede heyecan verici bir isim olarak ün kazanmıştı. Ra ayrıca o yıl Jazz by Sun Ra ve Super-Sonic Jazz adlı iki albüm kaydetmişti. Allen ikincisini dinlediğinde yaşadığı sarsıntıyı hâlâ hatırlıyor.

“Bir kamera firmasının lens parlatma işinde çalışıyordum. Bir gün, işten çıkınca gidip o albümü aldım. Dinler dinlemez; 'Boy, what’s that band?' dedim. Yaptıkları şeyleri daha önce duymamıştım, çok farklı türde melodiler vardı. Geri dönerek plâğı aldığım adama sordum, “Nerede bu grup? Bu gerçek bir grup mu!” O da bana, ‘Hemen şurada, altı blok ötedeler’ dedi. 'Her gece orada prova yapıyorlar'. Gidip onları buldum. Sesleri o kadar iyiydi ki geri dönüp saksofonumu getirdim ama ertesi gün işe geç kaldım. Sun Ra ile bütün gece uyumamıştım çünkü o provayı bitirdikten sonra bir kulüpte saksafon çalan birini dinlemeye gittik ve sonra yemek yemeye çıktık, bir de baktım ki saat sabahın dördü olmuş,işe geç ve uykulu şekilde gitmiştim. Sun Ra ile o zaman tanıştım. Benden provalara gelmemi istedi”.

Allen Arkestra'ya katılmaya kararlıydı: “Şanslıydım çünkü asıl kadrodan bazıları New York'a taşınıyordu. 1958 sonunda Ra beni gruba aldı”. O andan itibaren Allen kendini Arkestra'ya adadı.

New York'un yeni yeni filizlenen free-jazz sahnesine dalan Arkestra soyut bir deneyselliği benimseyerek New Thing'in temel mimarları haline geldi. Allen bu yeni meydan okumaları heyecanla karşıladı ve yeni bir alto saksofon tarzı geliştirdi. Sun Ra'nın pek çok müzisyeni gibi Allen da başka müzisyenlerle çalmaya büyük ölçüde direnerek vaktinin neredeyse tamamını Ra'nın kozmik misyonuna adadı. Arkestra 1968'de topluca Philadelphia'ya taşınarak Ra'nın 1993 yılında gezegeni terk edene kadar üs olacak evde ortak bir yaşamı paylaştılar.

Allen'ın başa geçmesinden bu yana geçen otuz yıl boyunca Arkestra geniş çaplı turnelere çıkması ününü dünya çapında pekiştirmesinde itici güç oldu. Topluluk, Sun Ra'ın ölümünün ardından Allen liderliğinde 2020 yılında yirmi yıl aranın ardından ilk stüdyo albümü Swirling'i yayınladı. Bu albümü 2022 tarihli Living Sky takip etti. Marshall'ın alto tekniği yaşlandıkça değişti ve gelişti; genellikle enerjilerde bir değişime işaret eden, noktalama işlevi gören daha kısa, daha vurucu cümlelere doğru ilerledi. Canlı performansta, Arkestra'nın müziği daha da ileriye götürmek için bir işaret olarak hareket etmesi genellikle Allen'ın kısa ve sert telaffuzlarıdır. Bugünlerde, saksafon gibi çalınabilen, ancak sınırsız bir elektronik ses paleti sunan bir tür nefes kontrollü synthesizer olan EWI çalması da muhtemel. Allen'ın elinde, bilimkurgu vızıltıları ve kozmik ışıltılardan oluşan bir galaksinin kilidini açmanın anahtarını tutuyor, ayrıca, çalmak için saksafondan çok daha az nefes gerektiriyor. “Bir şeyler almam gerekiyordu çünkü saksafon beni yıpratıyordu,” diye gülüyor Allen, ”EWI'yi uzun zamandır çalıyorum!”.

Marshall Allen, uzun yaşamını adadığı Sun Ra Arkestra'nın özgün mirasını 21. yüzyıla taşırken kendi kariyerini bir kenara koymaktan çekinmedii ama yüz yaşında ilk solo albümünü çıkarması, Arkestra kimliğiyle özdeşleşmiş solo müzisyenliğini de dinlemek bakımından hem müzisyen olarak insanî ve fiziki sınırları alt üst etti, hem de tanığı olduğu caz tarihinin özel bir sayfasına yerleşti.

Feridun Ertaşkan

Cazkolik.com / 16 Şubat 2025, Pazar

BU İÇERİĞİ PAYLAŞIN