ABD'nin yayın platformu NPR, caz eleştirmenlerince belirlenen 2019 yılı anketinde yer alan en iyi 10 albümden beşinin ya bir kadının liderlik ettiği ya da albümün eş lideri olduğu gerçeğini tespit edince bu durumu 2020 anketi öncesi özel haber yaptı. 2019 yılına ait en iyi 10 albümde yer alan 5 kadın müzisyen ve albümleri şöyle; Kris Davis "Diatom Ribbons", Tomaka Reid Quartet "Old New", Anna Weber "Clockwise", Jaimie Branch "Fly or Die II: Bird Dogs of Paradise" ve Matana Roberts "Join Join Chapter Four: Memphis". (Güncelleme: Haberi yayınladıktan kısa süre sonra NPR'ın 2020 yılı anket sonuçları geldi. Sonuçlara göre ilk 10'da yer alan kadın müzisyen albüm sayısı 3. Listenin ilk sırasında yılın albümü olarak Maria Schneider'in "Data Lords" isimli albümü görünse de haberin konusu kapsamında 2019 yılına göre daha geride bir sonuç çıktığı anlaşılıyor. İlk 10'da yer alan albümler şöyle; Maria Schneider Orchestra "Data Lords", Ambrose Akinmusire "On the Tender Spot of Every Calloused Moment", Eric Revis "Slipknots Through a Looking Glass", Mary Halvorson's Code Girl "Artlessly Falling", Charles Lloyd "8: Kindred Spirits (Live From the Lobero)", Carla Bley-Andy Sheppard-Steve Swallow "Life Goes On", Matthew Shipp Trio "The Unidentifiable", Ron Miles "Rainbow Sign", Rudresh Mahanthappa "Hero Trio", Jeff Parker "Suite for Max Brown")

Habere göre, geçmişten gelen rakamları da dahil edersek 2019 yılı rakamlarında tarihte ilk kez lider ya da eş lider anlamında kadın müzisyen oranının yarı yarıya %50 eşitlik sağladığı görülüyor.

NPR yayınladığı istatistikte (aşağıda) 2007 yılından bu yana Top 50 listesinde yer alan oranların ivmesini de gösteriyor. 2018 yılı dahil genellikle birbirine yakın oranda seyreder ve %20'nin üzerine çıkamazken 2019 yılında ciddi yükseliş sağlanmış. Koyu renk oranlar kadınların liderliğindeki albümlerin, açık renk ise eş ortaklıktaki albümlerin oranı.

NPR haberinde, ortaya çıkan sonucun cazın ötesinde bir öneme sahip olduğunu söylüyor. Kadın müzisyenlerin 19. yüzyılın sonundan itibaren canlı müziğin ayrılmaz parçası haline gelmesine karşın caz tarihinde kadınların müzik endüstrisinde genellikle solist olarak işin şov kısmında kendine yer bulduğunu, 'ciddi' sanat kısmında ise enstrümanist olarak yıllarca göz ardı edildiğini belirtiyor.

Haberde yayınlanan iki grafiği dikkate sunuyoruz:

Sıralamalı albümlerin çoğunda kadın müzisyen bulunmuyor;

Alttaki grafik 2017 ile 2019 üç yılda NPR'ın anketinde yeralan ilk 10 albümün çoğunun çekirdek kadrolarında kadın müzisyenlerin olmadığını ortaya koyuyor. Çekirdek müzisyenden kasıt, o topluluğun lideri haricindeki temel üyeleri içermesidir. Grafikte, çekirdek müzisyenler arasında kadınların olmadığı albümlerin oranını turuncu renkte yıllara göre yüzde 67, 65 ve 58 gibi yüksek oranlarda olduğunu görmek mümkün ama kısmi bir düşüşün olduğunu söylemek de mümkün. Turuncu renkte gösterilen çekirdek müzisyen personel olmayan arasında kadın olmayan albümlerin payı iken, yeşil renkte gösterilen ise albümlerde en az bir kadın müzisyenin olduğu albümlerin oranıdır.

Sıralamalı albümlerde kadın müzisyenler, toplam müzisyen sayısının küçük bir yüzdesini oluşturuyor;

NPR'ın haberine göre son bir grafik daha... Bu grafik ise kadın müzisyenlerin toplam müzisyen sayısındaki oranını gösteriyor. Buna göre, son üç yılda turuncu renkte erkek müzisyenlerin toplam müzisyen sayısında ne denli yüksek orana sahip olduğunu görmek mümkün, bir önceki grafikte olduğu gibi az da olsa kısmi bir düşüş olduğunu söylemek de mümkün.

Türkiye'de durum nasıl?

Bunu anlamak için arkadaşımız Beran Paçacı editörlüğünde geçen yıl hayata geçirdiğimiz Türkiye Caz Albümleri Arşivi'ni bu bakış açısıyla incelemek yeterli. Arşivin seçenekler kısmından 'Albüm Yılına Göre Azalan' sekmesini tıklayınca sayfa 2020 yılı albümlerine ulaşıyorsunuz. Gelin bakalım.

Türkiye'de yayınlanan caz ve türevi albümlerde kadın müzisyen oranı oldukça düşük

NPR haberinde, 2017 ile 2019 arası anketlerindeki sonuçlara göre derlemiş, biz, anketlere değil 2019 ile 2020 olarak iki yılda yayınlanan tüm albümler üzerinden kontrol ettik. 2020 yılında toplam 68 yerli caz ve türevi albüm yayınlanmış ki bu rakam Türkiye için Covid salgınına rağmen tüm yıllar için bir rekor olduğunu belirtelim. 2019 yılında bu sayı 65 albüm ama bu rakamların içinde az sayıda bazı çalışmaların single/maxi single olduğunu belirtelim, bu bilgiler her albüm sayfasında yer alıyor.

Türkiye'de yayınlanan caz ve türevi albümlerde lider veya eş lider kadın müzisyen oranı?

Ona da baktık. Yukardaki grafikte 2020 yılında 68 albümün içinde 18 albüm ya bir kadın müzisyen liderliği ya da ortaklığında yayınlanmış, yani, yüzde %12,24. 2019 yılında ise 65 albüm içinde 19 albüm bu özelliğe sahip görünüyor, oran olarak ise %12,35 yani iki yılda pek bir değişim yok, ama öte yandan, Covid salgınına rağmen hem toplamda, hem kadınların liderlik ettiği albüm sayısında önceki yıllara göre önemli oranda artışın olduğunu söyleyebiliriz. Bu anlamda, NPR'ın verdiği geçen yılın rakamlarına göre onlardan hayli gerideyiz ama kendi dünyamızda bir yükseliş olduğunu söylemek mümkün olsa da NPR'ın attığı haber başlığındaki 'Eşitlik nihayet sağlandı mı?' sorusundan Türkiye olarak henüz oldukça uzaktayız.

Not: Haber fotoğrafı, yayınladıkları albümle geçen yıla damga vuran cazın son dönem süper grubu Artemis müzisyenlerine aittir. Türkiye istatistiklerinde yer alan fotoğraf ise Selen Gülün'ün 2017 yılında yayınladığı "Kadınlar Matinesi" albüm kapağından alınmadır.

Cazkolik.com / 14 Ocak 2021, Perşembe

BU İÇERİĞİ PAYLAŞIN