Soğuk bir Mart günü acının anlamını biliyorum

Macar şair Miklós Radnóti'yi tanımazdım daha önce. Müzik sayesinde tanıdım. Şiirleri üzerine yapılan beste klasik müzikte 2021 yılı Ivors ödüllerinden birini kazanmış. Orkestra şefi Oliver Zeffman tarafından yönetilen ‘Eight Songs from Isolation’ isimli projede Thomas Adès tarafından bestelenen "Gyöker" (Kök) isimli şarkı da bu albümde yer alan eserlerden biri. Eserde yer alan şiir Miklós Radnóti'ye ait.

Benim için öykü asıl bundan sonra başlıyor

Miklós Radnóti'nin II. Dünya Savaşı sırası çalışma kampında yazdığı şiirlerden böyle haberim oldu. Şiirlerin bulabildiğim kadarını okudum. İngilizce'ye "Clouded Sky" adıyla çevrilmiş. Türkçe'de yayınlandı mı bilmiyorum ama Radnóti Macar şiirinin büyük isimlerinden olduğuna göre çevrilmesi muhtemel.

Budapeşte'li Yahudi ailenin oğlu olarak dünyaya gelen Miklós Radnóti kalbinde edebiyatla doğmuş olanlardan. Çocuk yaşta yazmaya ilgisi varmış. Çek ve Macar avantgart sanatçıların o dönemki çalışmalarından çok etkilenmiş. Budaqeşte'de küçük edebiyat dergileri için çalışmış. Yayınladığı ilk şiirleri "Pogány köszöntõ" adını taşıyormuş, zira o dönem pagan kültürü ve bu kültürün sembolizmi ile epey meşgul olmuş. 1930-35 yılları arasında Szeged Üniversitesi'nde Macar ve Fransız edebiyatı okuyan Radnóti bu dönem önde gelen Macar entelektüelleriyle yakın dostluklar kurmuş.

İkinci kitabı "Újmódi pásztorok éneke" yani "Yeni Moda Çobanların Şarkısı"nı yayınlamış ama kitap yasaklanınca hapse girmekten zor kurtulmuş.

1930'larda Avrupa'da havanın rengi giderek kararıyordu

Almanya'dan yükselen faşizm ve savaş çığlıklarının bütün dünyayı kaplamasına az kalmıştı. Geleceği gören Radnóti Yahudilikten Katolikliğe geçti ama bu geçiş onu kötü sondan kurtarmayacaktı. 1930'larda karısıyla birkaç kez Fransa'ya gitti. Savaş kapıyı çalmıştı.

Savaş sırasında her ne kadar Katolik olmayı seçmişse de Yahudi kökeni nedeniyle birkaç kez çalışma kampına yollandı. Ama bu sıralar şiirlerini yazmaya devam ediyordu. Savaşın sonuna doğru, belki de artık kurtulduklarını düşünmeşe başlamışken Radnóti bir kez daha çalışma kampına gönderildi. Çalışma kampı bu kez Yugoslavya'nın bakır madenleriydi. Savaşın sonuna doğru Sovyet birlikleri bulundukları bölgeye doğru ilerledikçe tüm kamp yalınayak yürüyerek geri çekilmeye zorlandı. Henüz 34 yaşında olmasına rağmen bir süre sonra bedeni dayanamayacak noktaya gelen Radnóti yere yığıldı. Geride canlı kalmasın diye yorgun bedenine kurşun yağdırdılar. Cesedi onun gibi bir dolu insanla birlikte bir toplu mezara öylece atıldı.

Savaş bitip de aradan bir yıl geçtikten sonra mezar açıldı. Miklós Radnóti'nin cesedinin cebinde bir küçük defter bulundu. Defterde Radnóti'nin çalışma kampında yazdığı şiirler vardı.

"Tajtékos ég" adıyla 1946 yılında bulunan bu şiirler yayınlandı. İngilizceye de "Clouded Sky" adıyla çevrildi.

Orkestra şefi Oliver Zeffman tarafından yönetilen ‘Eight Songs from Isolation’ isimli projede yer verdiği "Gyöker" bu defterde bulunan şiirlerden biri idi.

Radnóti, Almanların uyguladığı soykırımın en şiirsel tanıklarından biri olarak tarihe geçti

Radnóti'nin İngilizceye "Forced March" adıyla çevrilen şiirinin son mısraında "Yanımdan geçip gitme dostum, bağır, tekrar ayağa kalkacağım" diye yazar.

Yere düştüğünde aklında, sanki kanatları varmış gibi tekrar kalkmak vardır. Yol kenarında bir hendekte ölmeyi reddeder. HâLâ geri döneceği bir evi vardır ve sarışın Fanny onu beklemektedir.

Benim için bir haberden bir albüme, bir albümden bir müziğe ve bir müzikten bir şaire, bir şairden yüzyılın en acımasız dramlarından birine ulaşmak böyle bir serüven oldu.

Feridun Ertaşkan

Cazkolik.com / 16 Aralık 2021, Perşembe

BU İÇERİĞİ PAYLAŞIN