Carmen operasının öyküsü ve caz yorumları

Caz yorumunun albümü

Modern Jazz Performances From Bizzet’s Carmen. AMG Album / Barney Kessel 1958 yılı kayıtları.

Carmen klasik albümü, 1964 -1997 (İkinci kez) EMI Georges Pretre yönetimindeki Orchesrae du Theatre National de l’Opera de Paris eşlik etmiş efsanevi Maria Callas ve diğer sanatçılara. Carmen: Maria Callas, Don Jose: Nicolai Gedda.

Türkiye`nin genç müzisyenleri Venedik Film Festivalinde

ÇEV Sanat’ın ‘’Genç Yetenekler’’i Cemal Aliyev, Elvin Ganiyev, Iraz Yıldız, Berfin Aksu ve Kenan Tatlıcı 76ncı Venedik Film Festivali sırasında, yaklaşık bin yıllık bir kiliseyi de barındıran kentin önemli sanat etkinliklerinin yapıldığı San Clemente Palace Kempinski’de resitaller serisi verecek. Resitaller 29-30-31 Ağustos ve 5-6-7 Eylül tarihlerinde gerçekleşecek. ÇEV Sanat Başkanı Berrin Yoleri‘nin organize ettiği resital programında Rachmaninov, Brahms, Haydn, Fazıl Say, Tchaikovsky ve Shubert’in eserleri seslendirilecek.

Prosper Merimée`nin ölümsüz eseri Carmen, büyük besteci Georges Bizet`nin elinde hayat bulurken cazın efsane gitaristlerinden Barney Kessel`ın elinde yeni bir yoruma dönüşür... Bilindiği üzere Prosper Merimee‘nin 1845‘de yayınladığı aynı adlı romanını Fransız besteci Georges Bizet‘in operaya uyarlaması ile ortaya çıkar. O dönemin gösteri sanatları hayatında önemli bir isim olan Leon Carvalho, Carmen‘in doğumuna neden olmuştur. Bizet’e beste siparişi verir. Bu eser ünlü edebiyatçı Alphonse Daudet‘nin ‘’L’arlesienne’’ eseridir. Bu sipariş üzerine Güney Fransa‘da incelemeler yapan Bizet, taşra hayatını inceleme fırsatı bulur. Bizet Prosmer Merimee‘nin eseri Carmen’i bestelemeye karar verir. Eser ilk kez 3 Mart 1875‘de Paris Opera Comique‘de sahnelenir. Eser ilk gösterimde başarısızlığa uğramıştır, olay itici, partisyon özensiz olarak algılanır. Besteci, Carmen operasının ilk sahnelişinden üç ay sonra yaşama veda ederken eserinin ileride en çok sahnelenen opera eserlerinden biri ve adeta bir mit olacağını bilmeden gözlerini hayata kapar. Belli ki birçok yerde olduğu gibi, müzik dünyasında da adalet geç tecelli edecektir. Bu playlistte Carmen Operası’nın klasik kayıtları ile Barney Kessel ve arkadaşlarınca 1958 Aralık ayında kayda alınan caz yorumlarına yer vermekteyiz. Barney Kessel, Carmen Jazz isimli albümünde klasik opera bestesinden dokuz temadan esinlenmiş. Caz albümünü oluştururken bu temalara kimi yerde sadık kalarak, kimi zamanda temalar etrafında doğaçlamalar yaparak eserin bazı bölümlerini adeta yeniden örmüş. Sevgili Tunçel Gülsoy Üstad’ımın deyişi ile Georges Bizet caz yorumlarını dinlese, mezarında ters mi dönecek, düz mü yatacak bilemiyorum ama bildiğim tek şey var ki Bizet çok büyük bir usta, mükemmel bir besteci bana göre... Barney Kessel de muhteşem bir çalışma çıkarmış arkadaşlarıyla. Sonsuzluğa uğurlanan bu iki büyük müzik insanına binlerce teşekkür, ışıklar içinde yatsınlar... Şimdi gelelim `Playlist`imizin içeriğine.

İlk parçamız klasik albümden Prelüd. Daha sonra sırasıyla önce klasik albümden hemen sonra caz albümünden dörder eser yer alıyor. Bu parçaları karşılaştırmalı dinleyeceğiz. Özetle; bir adet klasik giriş (Overture); karşılaştırmalı dört klasik, dört caz parçası ve beş adet daha Barney Kessel ve arkadaşlarının yorumu. Biraz da Carmen operasının konusuna çok kısa bir şekilde göz atalım isterseniz.

Birinci perde

İspanya / Sevilla‘da ki nöbetçi birliğinde görev yapan genç onbaşı Don Jose, çok güzel bir Çingene kızı olan ve bir sigara fabrikasında çalışan Carmen‘e başlangıçta ilgisiz kalmıştır. Memleketinde sevdiği kız olan Micaela ile nişanlıdır Don Jose. Tüm subayların peşinde olduğu Carmen kendisine ilgisiz kalan Don Jose‘ye çiçek atarak dikkatini çeker. Fabrika işçilerinin huzuru bozup, başkaldırdıkları bir sırada Carmen birisiyle tartışmış ve karşısındakini bıçaklamıştır. Subaylar Carmen‘i olaylara karıştığı gerekçesiyle tutuklar. Carmen’i cezaevine götürme görevi Don Jose`ye düşer. Carmen’in cazibesine kapılan Don Jose, Carmen‘i elinden kaçırmış gibi yaparak serbest bırakır. Carmen yeni aşığı Don Jose‘ye, kaçmadan önce bir dostunun meyhanesine gitmelerine söz verir.

İkinci perde

İkinci perde Carmen‘in dostunun meyhanesinde başlar. Meyhane kaçakçıların buluşma yeridir. Bu arada Don Jose rütbesi sökülerek cezaevine atılmıştır. Carmen Don Jose’yi hapisten çıkarmak için bir ekmek somununun içinde eğe ve altın gönderir ancak Don Jose cezasının bitmesini bekler. Cezaevinden çıkan Don Jose, Carmen’i bulur. Carmen çok sevinçlidir ve bu nedenle neşe ile rakseder. Bir süre sonra kışla borusunun çaldığı duyulur. Kışlasına dönmek zorunda olan Don Jose, gitmek ile kalmak arasında bocalar. O sırada gelen bir subay Don Jose`nin kışlaya dönmesini emreder. Emri reddeden Don Jose`ye subay tokat atar. Bunun üzerine kılıcını çeken Don Jose çingenelerin araya girmesi ile Carmen‘le birlikte kaçar. Özgür ancak bir o kadar da zor göçebe yaşantıları başlamıştır artık.

Üçüncü perde

Üçüncü perde kaçakçıların dağdaki kampıyla açılır. Carmen artık bir boğa güreşçisine aşık olmuştur. Don Jose Carmen‘in sevgilisi boğa güreşçisi ile karşılaşır, kavgaya tutuşurlar, dürüstçe döğüşen matador kavgada zor durumda kalan Don Jose’yi bırakır. Don Jose ise kargaşadan yararlanıp tam Carmen‘in sevgilisi (matadoru hiç de adil olmayan bir şekilde) öldürecektir ki kaçakçılar araya girerler. Bu arada Don Jose‘nin nişanlısı gelmiştir. Annesinin ağır hasta olduğu haberini alan Don Jose bir süreliğine annesinin yanına gider.

Dördüncü Perde

Dördüncü perdede, boğa güreşçisinin gösterisi vardır. Don Jose Carmen’i arenanın kapısında bekler, eskisi gibi birlikte olmalarını önerir. Arenada tezahüratlar sürerken Carmen‘den ret cevabı alan Don José bıçağını çeker ve Carmen’i öldürür. Bu arada arenada matador son darbeyi boğaya indirmiştir. Seyircilerin zafer çığlıkları yeri göğü inletmektedir, ölüm, zafer, aşk ve kan birbirine karışmıştır. Dilerseniz operaya biraz ara verelim ve müzik arası diyelim.

Sevgili cazseverler Barney Kessel, Oscar Peterson ve Ray Brown`dan oluşan tarihi trioyu hatırlayacaklardır. İşte Carmen Operası’nın caz yorumunu yapan müzisyen bu triodan Barney Kessel besteci ve gitarist. Bu albümde sadece Kessel yok tabii ki arkadaşları da var; Harry Betts - Trombon / Buddy Collette - Klarnet flüt, alto flüt / Victor Feldman - Vibrafon / Herb Geller - Alto Saksofon / Chuck Gentry - Bariton saksofon / Justin Gordon - Flüt, alto flüt, tenor saksofon / Jules Jacob - Obua, klarnet / Ray Linn - Trompet / Shelly Manne - Davul / Andre Previn - Piyano / Bill Smith - Klarnet, bas klarnet / Pete Terry - Basson, Bas klanet.

* * *

Carmen klasik albümü, 1964 yılında yayımlanan EMI etiketli albümüdür (1997 yılında da yine EMI etiketi ile). Georges Pretre yönetimindeki Orchesrae du Theatre National de l’Opera de Paris eşlik etmiş efsanevi Maria Callas ve diğer sanatçılara. Carmen: Maria Callas, Don Jose: Nicolai Gedda Operadaki sırayı izlemeden Barney Kessel‘ın albümündeki sırayla gidyoruz. Overture`den sonra klasik albümden playlistten ikinci sırada operada matador Escamillio’nun ile seslendirdiği Toreador’s Song. Hemen caz albümünde Kessel gitarı ile karşılık verir, bir süre sonra piyanoda karşılık verir. Daha sonra trompetin canlandırıcı sesi ile kendimize geliriz. Bu kez sırayı klarnet alır, parça Kessel‘ın müthiş gitar yorumu ve davulun eşlikleri ile sona erer. 2.1. sırada (Carmen) Callas‘ın yorumuna 2.2.’de Kessel ve arkadaşları nasıl yanıt verirler dinleyelim. 3.1. sırada klasik albümde Carmen‘in baştan çıkarıcı sözlerini duyarız; “Dün aşkıma kapıyı gösterdim, kuşlar kadar özgürüm kim benim aşkımı isterse ben onu isteyeceğim, kim kalbimi isterse o alacak, ben onu seveceğim...’’

* * *

Artık Don Jose baştan çıkmıştır, Carmen’in aşkı büyülemiştir onu bir kez. Bölüm Carmen’in kaçakçıların buluşma yeri olan arkadaşının meyhanesi Lillas Pastia’s‘ta buluşmak üzere “manzailla içerken dans edeceğim" diyen Carmen‘in sözü ve buna karşılık Don Jose‘nin Lillas Pastia’s‘da "Carmen söz verdin, Carmen söz verdin..." nidaları ile biter. Dördüncü sırada 4.1.ünlü arya Habanera‘yı Callas‘dan dinleriz. Callas "L’amour est un oiseau rebelle - Love is a rebellious bird" yani "Aşk asi bir kuştur" derken; 4.2.’de Kessel bu temaya "Free As A Bird". İsmini verir. “Kuşlar kadar özgür”. Callas‘ın yorumuna yumuşak gitar dokunuşları ile yanıt verir Kessel gelin iki yorumu birlikte dinleyelim. 5.1.bölümde Ent’acte‘de yer alan klasik orkestraya 5.2. sırada Kessel Flowersville ile karşılık verir. Floverswille‘de gitara üflemeli çalgılar eşlik eder, tema başlangıçta sakin ve huzur isteğini vurgular, sonrasında piyano da katılır onlara… 6 numaralı eserden sonra biz de Barney Kessel‘ı özgür bırakıyoruz. Operanın engin denizinden cazın özgür dalgalarına doğru yapılan Carmen yorumunun / yolculuğunun ne kadar başarılı olduğunu bilmem söylememe gerek var mı...

Tunçel Gülsoy / Salim Zaimoğlu

Cazkolik.com / 15 Temmuz 2019, Pazartesi

BU İÇERİĞİ PAYLAŞIN