Caz dünyası ve Atlantic Records "Hommage à Nesuhi" isimli setle Nesuhi Ertegün'ü anıyor

Atlantic Records dendi mi akla Ahmet Ertegün gelir ama gölgede kalan ağabey Nesuhi Ertegün’ü daha az bilinir, oysa Amerika’da Nesuhi Ertegün cazın büyük prodüktörleri arasında anılır.

Amerikan caz dünyası Nesuhi Ertegün’e saygısını Rhino Handmade Presents’in 5 CD’li box seti "Hommage à Nesuhi" ile Nesuhi Ertegün’ün Modern Jazz Quartet, John Coltrane, Milt Jackson, Charles Mingus, Ornette Coleman, Eddie Harris ve başka pek çok isimli önemli yapımlarını "Limited Edition" kapsamında bir araya getirerek caz dünyasına sundu.

Ertegün Türkiye'de fazla bilinmese de onun caz dünyası için ne anlamı olduğunu setin içinde yayınlanan yazıyla kaleme alan dönemin yakın tanığı, eleştirmen ve caz yazarı Nat Hentoff’un yazısından öğrenebiliyoruz.

Nesuhi Ertegün

Caz plakları yapımcısı olarak sadece birkaç yıllık tecrübem vardı. Bu işe 1950’lerde Lester Koenig’in ‘Comtemporary’ şirketinde başladım. Lester değerli bir öğretmendi. “Müzisyenlerin nefes almasını sağla” diyordu. “O zaman müzikte nefes alacaktır.” Sonra, birkaç yıl boyunca ‘Candid’ şirketinde A&R bölümünde tam sorumlu oldum. Burada çıkardığım plaklar arasında Charles Mingus, Booker Little, Otis Spann albümleri ve Max Roach’un “Freedom Now Suite”i vardı.

Caz sahnesinde muhabir olarak uzun zamandan beri yapımcı olanları -egoları ve satış rakamlarını aklımdan çıkarmadan- izliyordum. Bu yapımcılar, müzik sanki kendi işleriymiş gibi davrandığından Whitney Balliett’in caza yakıştırdığı “Sürprizli Sesler” nitelemesini büyük ölçüde yok etmişlerdi.

Candid’de lider konumunda çalışmaya başladığımda, müziğe nadir olarak bir düzenleme çok ağır kaçıp müzisyenler buna takıldığında müdahale ediyordum. Böyle durumlarda serbest bir blues çalmalarını öneriyordum, böylece müzisyenler hayata geri dönüyordu.

Ancak yıllar sonra, tüm dünyadaki caz dinleyicileri gibi ben de kendimi çok ayrıcalıklı hissettim. Bunun nedeni, bir caz müzisyeninin A&R sorumlusu olma konusunda mükemmel bir model olan Nesuhi Ertegün’dü. Nesuhi ‘Atlantic Records’da Charles Mingus, John Coltrane, Modern Jazz Quartet, Ray Charles, Ornette Coleman ve daha pek çok müzisyenin doğal biçimde nefes almasını sağladı.  John Coltrane’in bana dediği gibi, Nesuhi caz müzisyenleri için bu müziğin, hayatın ta kendisi kadar önemli olduğunu anlamıştı. Ve Nesuhi dinlediği şeylerin kaynağını, müzisyenlerin hayatıyla bağlantılı olarak biliyordu.

Yusef Lateef bana şunları söylemişti: “Nesuhi’yle tıpkı bir baba ya da kardeş gibi konuşabiliyordum. Nijerya’dan ABD’ye döndüğümde Grammy kazanan bir albüm yapmam Nesuhi sayesinde oldu.”

Arkadaşım Charles Mingus’un, müzik dünyasının güç sahiplerinde görülen gereksiz kibre sinirlendiğini sık sık duymuşumdur, ancak Nesuhi’yi bir kere bile eleştirmedi. Yazdığı kitapla kocasının anısını tüm dünyada yaşatan Sue Mingus şunları diyor: “Nesuhi’nin Mingus’a karşı sıcaklığı ve dostluğu ömrünün sonuna kadar sürdü. Ona tam bir sanatçı özgürlüğü verdi. Charles bir dosta ihtiyaç duyduğunda Nesuhi hiç tereddüt etmeden yardımına koştu.”

Nesuhi 1989’da 71 yaşında öldüğünde, bırakın başka alanları, caz dünyasında bile bundan çok az bahsedildi. Bazı övücü yazılar çıktı; ancak Atlantic şirketinin başkanı ve ortak kurucusu olan kardeşi Ahmet’e gösterilen ilgi yanında bunlar cılız kalıyordu. Nesuhi’nin müzisyenlerle ilişkileri vasıtasıyla caz dünyasında yarattığı büyük etki ihmal edilmişti. Neyse ki sonunda, Nesuhi’nin müzisyenlerin yanı sıra bizim gibi müzisyen olmayanlara da bıraktığı mirasın derinliği bir CD setiyle ortaya çıktı. Adı “Hommage à Nesuhi” olan setin alt başlığı da şöyle: “Atlantic Jazz, 60. Yıldönümü Koleksiyonu.”

Bu saygı albümü bir başka usta yapımcı ve tarihçi Joel Dorn sayesinde gerçekleşti. Nesuhi’yle çalışmaya can atan Joel, 1967’de Atlantic’te onun asistanı oldu.  Pek çok kalıcı eserde önemli bir rol oynadı. Joel 2007’de, 65 yaşında öldü. Yıllar boyunca hayatımı birlikte çalıştığı müzisyenlerin müziğinin yanı sıra hayat hikâyeleriyle – ve tıpkı Nesuhi gibi kusursuz dürüstlüğüyle aydınlattı.  Hayata büyük bir sevgiyle bağlı olan Joel, herhangi bir politik doğruluk amacı gütmeden genellikle alaycı bir bakış açısına sahipti. Marshall Bowden’la bir konuşmasında “Aslında sadece ne yapmak istiyorsam onu yapıyorum, bu da yaşamanın hileli bir yolu” demişti. Ama bu aynı zamanda yaşamanın caza özgü bir yolu.

Uzun bir süre boyunca Joel bana son büyük projesinden – Nesuhi’ye nihayet borcunu ödemekten söz etti. Anı setinin kapak notları için Nesuhi hakkında bir anı yazısı yazmamı istediğinde gerçekten çok gururlandım. Diğer yazarlar Sue Mingus, Michael Cuscuna, Ira Gitler, Jerry Lieber, Mike Stoller, Mirjana Lewis, Gunther Schuller ve David Ritz’di. Ritz ilk karşılaştıkları zaman Nesuhi’ye şunları söylediğini hatırlıyor: “Ben çocukken sizin yaptığınız plaklar çok büyük bir değişiklik yaratmıştı.” Nesuhi de aynı şekilde düşündüğünü söyler ve ekler: “Ama onlar benim değildi.” “Onların yapımcısı sizdiniz!” diye itiraz eder David. Nesuhi “ Kolaylaştırıcı demek yapımcıya göre daha doğru bir terim olur” diye cevap verir.

Joel Dorn’un kapak notlarında yazdığı gibi “Nesuhi muazzam derecede egodan yoksundu.”

Nesuhi’nin ‘kolaylaştırdığı’ caz hazinelerinden bazıları bu Rhino koleksiyonunda yer alıyor. Dünya küresel ısınmaya karşı değil de yığınsal insaniyetsizliğe karşı varlığını sürdürebilirse çağlar sonrasına kalacak aşağıdaki şu parçalar ve Lee Friedlander’in çektiği, daha önce yayınlanmamış “karar anı” fotoğrafları var:

Big Joe Turner’dan “Cherry Red”, Ray Charles’tan “I Got A Woman”, John Coltrane’den “Giant Steps”, Charles Mingus’tan “Passions of a Man”, Milt Jackson’dan “The Spirit-Feel”, Modern Jazz Quartet’ten “The Golden Striker”, Ornette Coleman’dan “Ramblin" ve Laverne Baker’dan “Empty Bed Blues”.

Beş disklik set sınırlı sayıda üç bin adet basılmış olup Rhino’nun web sitesinden 149,98 dolara satın alınabiliyor. Ancak bu sayının ötesinde bir talep gelirse yeni baskılar yapılacak. Bu haberin duyulmasından itibaren tüm dünyada, Joel Dorn’un Rhino’yu bu seti yayınlaması için ikna ettiği sırada olduğu gibi, yoğun bir ihtiyaç duyacak üç binden fazla dinleyici olduğuna inanıyorum.

Sözünü asla esirgemeyen Dorn kapak notlarında şöyle yazmış: “Eğer size söylediğim herhangi bir şeye inanmak istiyorsanız şuna inanın: Atlantic Records’un gerçekten bir ruha sahip olduğu dönemde, o ruh Nesuhi’ydi.”

Nat Hentoff

Bu yazıyı Türkçeye kazandıran dostumuz Fethi Aytuna’ya teşekkürler.

Cazkolik.com / 15 Mart 2009, Pazar

BU İÇERİĞİ PAYLAŞIN