Özgür cazdan Kurt Cobain'e: William S. Burroughs ile müzik arasındaki tarihsel bağları keşfetmek

William S. Burroughs (*), günümüzde de Beat Kuşağı'nın en çarpıcı ismi olmaya devam ediyor. Second Amendment (**) destekçisi, silahla -kazara- eşini vurduğu için ertelenmiş hapis cezası alan dünya gezgini bir eroin bağımlısı Burroughs'un hayatı inanılmazdı. 'Normal' kavramının tümüyle dışında bir hayata sahipti. Modern edebiyatın gerçek radikallerinden biri olarak yazdıkları son derece aşırı bir adamın günümüz dünyasında 'sorunlu biri' olarak tanımlanması elbette hiç şaşırtıcı değildir.

Burroughs'a yönelik bariz eleştirilere rağmen arkadaşları Allen Ginsberg ve Jack Kerouac ile yaptıkları gerçekten çığır açıcı işlerdi ve etkisi bugün dahi görülmektedir. David Bowie ve Genesis P-Orridge (***) gibi önemli isimlerin Burroughs'u kahraman olarak görmesiyle birlikte etki alanının en yaygın olduğu yer kesinlikle müzikti. Karşı kültür ahlakını oluşturmak için yaygın olarak kullanılan Cut-up tekniğine kadar, çağdaş müzik ortamı onun geleneği reddeden çabaları olmasaydı büyük ölçüde bugünden daha farklı olurdu.

Ancak, müziğin zeminini değiştirenlerin sadece Burroughs'tan ibaret olmadığını da belirtmek gerek. Bu insanların yarattıkları sanat formları ve etkili yazıları yaşam tarzlarına dair de bilgilendiriciydi.

Burroughs uzun süre kıyıda bir figür olarak anılsa da, müziğin alternatif yönü üzerindeki nihaî etkisi, bir dizi başka önemli sanatçılara olan etkisi kadar edebî deneylerine de atfedilir. Cut-up (****) tekniği ve The Beatles, Radiohead ve Kurt Cobain gibi müzisyenlerin bu yöntemi kullanması Burruoghs'un yazdıklarını popülerleştiren ana faktörlerden biri kabul edilir. Mesela Kurt Cobain bir defasında şöyle demişti: “Şarkı sözlerim tamamen kurgu, yazdığım farklı şiirlerden satırlar alıyorum, yapabilirsem bir tema üzerine inşa ediyorum ama bazen şarkının ne hakkında olduğuna bir fikir bile bulamıyorum".

Bunun haricinde, diğer birçok ağır sıklet isim de Burroughs'un yazdıklarından faydalalanırdı. Örneğin Steely Dan ve Soft Machine gibi gruplar isimlerini Naked Lunch'de buharla çalışan bir yapay penisten almıştı. Rolling Stones, Tom Waits ve Sonic Youth da Burroughs'un hayranlarından bazılarıydı.

Özellikle, Burroughs'un edebiyatı müziğe ve alternatif dünyaya bağladığından daha fazlası kariyerleri boyunca R.E.M., Kurt Cobain, Tom Waits ve Sonic Youth gibi isimlerle anıldı. Burroughs'un 1970'ler ve 1980'lerde New York'un kültür kalesi kabul edilen rock kulübü CBGB'de (*****) takıldığı biliniyordu. Müzikle ayrılmaz bağ bakımından Lou Reed, Patti Smith ve Thurston Moore gibi isimlere akıl hocalığı yapması da örnek olarak gösterilir.

Rock'n'Roll 1950'lerde kültürel bir güç olarak ortaya çıktığında, Burroughs'un, 1953 yılında çıkan ilk romanı "Junkie"ye rağmen hâlâ sınırda bir figür olduğu belirtilir. Ancak, 1959 yılında yayınlanan "Naked Lunch" romanı ile diğer yazarlar Ginsberg ve Kerouac'ın elde ettiği başarılar sayesinde Beat Kuşağı ardından gelecek olan 'Karşı Kültürü' de etkiledi. Bir diğeri ise, kültürel zemin kaymasına ve şimdilerde siyasi toplum dediğimiz şeyin de yükselişine etkili şekilde katkı sağladığıdır.

Hem Beatnikler hem de karşı kültürcüler yaşayan birer hedonistti. Nükleer imha gibi bir hayalet sürekli arka planda asılı olduğu için bu yazar üçlüsü genç neslin düşüncesini tümden değiştirdi. 1960'ların sonlarında, esas olarak, yazılarındaki maksimalist boyut nedeniyle birer efsane olarak selamlandılar.

Kültür asla geriye bakmaz

Sanatçılar ve müzisyenler her zaman farkında olmasa dahi Burroughs ve arkadaşlarının yaptıklarının etkileri bugün dahi dünyayı değiştirmeye devam ediyor.

Genesis P-Orridge

Peki Burroughs müzikle nasıl bağlantı kurdu?

Beats and Burroughs uzmanı Jed Birmingham, Bebop ve Burroughs'a dair bazı öngörülerde bulunarak Burroughs'u ilk ve tüm bakış açısını etkileyen şeyin caz olduğunu öne sürüyor. Ve nihayetinde alternatif müziğin çehresini değiştirmeye yol açan şey de bu oldu.

Birmingham, eroin ve marihuana ağırlıklı caz yaşam tarzının, Thelonius Monk ve Charlie Parker gibi isimlerin New York 52. Cadde'de dalgalar yaratarak kendisini müziğe ve yeraltı uyuşturucu dünyasına sevdirmesinin Burroughs üzerinde dönüştürücü etkiye sahip olduğunu belirtiyor. Daha sonra, bu yeni ahlakın, özellikle Naked Lunch romanında öne çıkarak çalışmalarının ayrı bir parçası haline gelecekti. Bazı eleştirmenler, Burroughs'un romanlarındaki organizasyonun caz kompozisyonlarına benzediğinden ve esas olarak da, özgür caz gibi daha az yapılandırılmış biçimlere benzediğinden söz etmiştir. Birmingham'ın işaret ettiği gibi, 'Burroghsian' rutini, bir be-bop parçasındaki soloya çok benzeyen, bir tema üzerine tuhaf bir doğaçlama gibidir.

Burroughs ile Ornette Coleman'ın dostluğu

1950'lerden beri Burroughs, özgür cazın öncülerinden Ornette Coleman ile dostluğu nedeniyle cazla yakından ilişkilendirildi. İkili birlikte, 1966 yapımı kült film Chappaqua'da Burroughs'un Opium Jones'u ve Coleman'ın a Peyote eater'ı oynamasıyla ikili filmde beraber rol aldı ve bu durum bir caz sembolüne dönüştü. Beatnikler ürettikleri sanatın bayrağını daha sonra karşı kültüre devretti. Tıpkı olması gerektiği gibi, o dönemin Allen Ginsberg, Moondog, The Fugs, Swami Satchidananda ve Ravi Shankar gibi önde gelen radikalleri de bu hareketin içinde yer alıyordu.

Birmingham, Burroughs ve Coleman'ın çalışmalarındaki paralellikleri şöyle açıklıyor: Özgür caz kavramı, Burroughs'un çalışmalarının biçimsizliği, saldırganlığı ve uyumsuzluğunu yapılandırılmış be-boptan daha fazla ifade eder. Bu görüş, romanın her zaman mantıklı olması gerektiğini düşünmek yerine, Naked Lunch gibi kurgu romanların kökten kafa karıştırıcı doğalarını bahşeder. Burroughs'un eseri, Coleman'ın müziği gibi, okuyucuyu izlenimci bir şekilde yıkayan dalgalar halinde hareket eder gibi görünür. Burroughs, okuyucunun dikkatini çekmeye çalışırken geleneksel roman yapısının ötesine bakmaktadır ve bu da tam olarak Coleman'ın 1970'lerin başında müziğiyle yapmaya çalıştığı şey gibi görünüyor.

Bu saldırganlık ve ahenksizlik ahlakı o dönem alternatif müzisyenlerin Burroughs'un çalışmalarından esinlenerek kendi eserlerine aşıladıkları şeyler oldu. Bowie, Cobain, P-Orridge hatta The Beatles dahi müziğin geleceğe doğru yönlenmesine, alternatif kültürün radikal bir güç olmasına katkıda bulunacaktı.

(*) William Seward Burroughs II -ya da takma adıyla William Lee- olarak tanınan 1914-1997 yılları arası yaşayan Amerikalı roman ve deneme yazarı. Jack Kerouac ve Allen Ginsberg ile birlikte Beat Akımı'nı başlatan yazarlardan biri olarak tanınır.

(**) ABD Anayasasında "İkinci Değişiklik" olarak bilinen ve halkın meşru müdafaa kapsamında silah taşımasına izin veren, sık sık tartışma yaratan, yoğun protestolara neden olan kanun.

(***) 1950-2020 arası yaşamış İngiliz şarkıcı, söz yazarı, müzisyen, şair, performans sanatçısı ve okültist (cin, şeytan işleriyle uğraşan kişi).

(****) Cut-up ya da parçalama olarak tarif edilen, yazarların düz yazılarından yapılan rasgele alınmış metinlerin yine rasgele şekilde mekanik olarak bir araya getirme hali. Kolaj tekniğinin edebî versiyonu da denilebilir. 1920'li yıllarda sürrealist şairlerin serbest bilinç akışı dedikleri metodu andıran sanatsal bir yöntemdir.

(*****) CBGB 1973 yılında Manhattan'ın East Village semtinde Hilly Kristal tarafından açılan bir müzik klübü. Klüp daha önceki yıllarda motorcu barı, ondan da önce dalış barı olarak kullanılıyordu. CBGB harfleri Krisital'ın Country, Blue-Grass ve Blues kelimelerinin ilk harflerinden alınmıştı. Klüp kısa sürede Ramones, Television, Patti Smith Group, Blondie ve Talking Heads gibi punk rock ve yeni dalga gruplarının ünlü bir mekanı haline geldi.

Arun Starkey

Bu makalenin orijinali 6 Şubat 2023 tarihinde Farout Magazine'de yayınlanmıştır.

Cazkolik.com / 09 Şuat 2023, Perşembe

BU İÇERİĞİ PAYLAŞIN