Popüler müzik tarihinin ikonik plâk şirketi Atlantic Records 1947'de Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçisi Münir Ertegün'ün oğulları Nesuhi ve Ahmet Ertegün ile diş hekimliği öğrencisi Herb Abramson tarafından kuruldu. Atlantic Records, büyük ölçüde soul ve R'n'B müziğiyle anılır, bunun sebebi ise plâk şirketinin bu tarzların en büyük isimlerinden bazılarını dünyaya tanıtmasıdır ki bu isimler arasında Ray Charles, Aretha Franklin, The Drifters, Ruth Brown, Solomon Burke ve Donny Hathaway'e kadar çok sayıda ismi saymak mümkün. Ancak günümüzde bazen atlanılan detay ise Atlantic'in caz tarihi için de son derece önemli bir plâk şirketi olduğudur. Plâk şirketi aralarında Charles Mingus, John Coltrane, Ornette Coleman ve Keith Jarrett'ın da olduğu 1960'lar ve 1970'lerde cazın yönünü şekillendiren çığır açıcı müzisyenlerin kariyerlerinin başlamasında etkili oldu. thisdig isimli web sitesinden Charles Warring de şirketin bu yönünü ortaya çıkarmayı amaçlayan güzel bir derleme listeyi yayına hazırladı. Atlantic Records'un yayınladığı en iyi caz albümü listesini aşağıda bulabilirsiniz. Listeyi, tıpkı web sitesinin yaptığı gibi sondan başa doğru sıralıyoruz.

Atlantic Records'un yayınladığı en iyi caz albümleri

20 Roberta Flack: "First Take" (1969)

1970'lerin büyük soul yıldızı Roberta Flack'in ilk albümü "First Take" R'n'B değil caz albümüydü ve akustik gitarda Bucky Pizzarelli, kontrbasçı Ron Carter ve davulcu Ray Lucas ile kaydedilmişti. Albümde öne çıkan parçalar hüzünlü gospel ilâhi "I Told Jesus" ve karşı-kültür mesajı taşıyan şarkılardan Gene McDaniels'in "Compare To What"ın cover versiyonu ile "The First Time Ever I See Your Face" isimli hüzünlü romantik balad öne çıkıyordu. Albüme dair bir başka detay ise Ewan MacColl'ün ünlü şarkısı Flack'in unutulmaz yorumuyla Clint Eastwood'un 1971 yılı gerilim filmi "Play Misty For Me"nin soundtrack'inde yer aldığında Flack'in kariyeri bu sayede hızlı yükselişe geçmişti.

19 Eddie Harris: "The Electrifying Eddie Harris" (1968)

Chicago'lu soul-caz saksofoncusu Eddie Harris Atlantic firmasına 1965 yılında katılmış ve şirkette 11 verimli yıl geçirmişti. Kariyerinin tartışmasız zirvesi "The Electrifying Eddie Harris" isimli albüm oldu ve albüm ABD Pop/R'n'B listelerinde iki numaraya yükselmişti. En iyi Atlantic Records caz albümleri arasında kabul edilen Harris'in çok yönlülüğünü belgelediği sinematik balad "Theme In Search Of A Movie", popüler dans parçaları "Shame Time" ve "Spanish Bull" gibi bazı modal caz parçalarını da hatırlıyoruz.

18 Chris Connor: "Chris Connor" (1956)

Kansas'da Mary Loutsenhizer adıyla doğan Chris Connor kayıt kariyerine 1949'da aranjör Claude Thornhill'in progresif caz topluluğuyla şarkı söyleyerek başladı ve 50'li yılların ortalarında Bethlehem Records'ta solo sanatçı olarak adını duyurdu. Sıcak, boğuk, yumuşak tonlu bir sese sahip olan Connor'ın adını taşıyan Atlantic firmasının ilk albümü -ve aynı zamanda şirketin yayınladığı ilk caz vokal albümü- yumuşak, duygusal baladlardan "Something to Live for" gibi çeşitli caz standartlarına bir yelpazeye sahipti. Saksafoncu Zoot Sims ve The Modern Jazz Quartet'in piyanisti John Lewis'in de albümde yer alan müzisyenler arasında olduğunu biliyoruz.

17 Herbie Mann: "at the Village Gate" (1962)

Brooklyn'li flütçü Herbie Mann (gerçek adı Herbert Solomon), Afro-Küba ve Brezilya'lı Bossa Nova dahil 1960'ların başında Latin Amerikan müziğin popülerleşmesinde oldukça önemli bir isim olarak yer almış, Atlantic Records için üretken bir stüdyo kayıt sanatçısıydı. 1960 ile 1985 yılları arası plâk şirketi için kaydettiği 47 albüm arasında 1961 tarihli canlı kaydı "Herbie Mann at the Village Gate" tartışmasız en iyi Atlantic Records caz albümleri arasında yer alır. Şarkıcı Mel Tormé'nin daha sonra pop listelerine sokacağı hit şarkı perküsyonla güçlendirilmiş soul-caz müziği "Comin' Home Baby" ve hemen ardından George Gershwin'in ölümsüz baladı "Summertime"ın yumuşak, rüya gibi bir latin yorumuna da sahiptir.

16 Les McCann ve Eddie Harris: "Swiss Movement" (1970)

Kentucky'li soul-caz piyanist ve şarkıcı Les McCann, esrarengiz saksafoncu Eddie Harris ile İsviçre'de 1969 Montreux Caz Festivali'nde tüm zamanların en iyi Atlantic Records caz albümlerinden birini kaydetmek için güçlerini birleştirmişti. McCann, Harris'le daha önce beraber çalmamıştı ve prova için de çok az vakitleri olmuştu (piyanistin açılıştaki akor değişikliklerini, "Compared To What" diye bağırdığı duyulabilir). Ancak ikili, mucizevi şekilde yeteneklerini kopyalanamayacak kadar özel bir sihir yaratacak şekilde stüdyoda birleştirmeyi başardılar.

15 Keith Jarrett: ‘Life Between the Exit Signs’ (1968)

Keith Jarrett, Charles Lloyd Quartet'in piyano koltuğuna oturduktan sonra 1967 yılında Atlantic ile bu ilk albüm için anlaşma imzaladı ve bu albüm hayatını doğrudan etkilemiş iki müzisyenle stüdyoya girmesini sağladı. Basçı Charlie Haden, özgür cazın öncü ismi Ornette Coleman ile piyanist Bill Evans'ın eski davulcusu Paul Motian Jarrett'a eşlik etmişti. O tarihlerde 22 yaşında olan Jarrett bu iki usta müzisyenle derin bir bağ kurarak önemli bir kayda imza attı ve 1970'lerde tümüyle patlamaya dönüşecek olan benzersiz doğaçlama tarzının ilk adımlarını da atmış oldu.

14 Billy Cobham: "Spectrum" (1973)

Sahneye kurduğu dağ gibi davul setiyle tanınan Panama doğumlu virtüöz davulcu Cobham 1971'de caz-rock devi Mahavishnu Orchestra'yı kuranlar arasındaydı ancak iki yıl sonra Atlantik'te kendi prodüksiyonu "Spectrum" albümüyle solo kariyerine devam etmek için kurucularından olduğu gruptan ayrıldı. Cobham'ın projedeki yardımcıları arasında başka bir Mahavishnu üyesi klavyeci Jan Hammer, James Gang üyesi ve geleceğin Deep Purple gitaristi Tommy Bolin de vardı. Müzik, albümün latin esintili parçasından geniş ses manzaralarına (bas odaklı ritmi için çoğu kez örnek verilen "Stratus" ve genellikle Prince tarafından konserlerde çalınan bir favori) ve gevşek caz-funk "Red Baron" kadar uzanıyordu. Atlantic Records'un en iyi caz albümlerinden biri olan "Spectrum", 1973'te Billboard'un caz albümleri listesinde zirveye ulaşmıştı.

13 Yusef Lateef: ‘The Blue Yusef Lateef’ (1968)

Dünya müziğinin öncü ismi Yusef Lateef caza benzersiz yaklaşımıyla tanımlara meydan okuyan çığır açıcı bir multi-enstrümantalistti. Sanatçının en iddialı albümlerinden biri olan "The Blue Yusef Lateef", blues ve cazı Afrika ve Doğu müziğiyle birleştiren çılgın bir eklektik ilişki üretmişti. Müzik, ham ritm and blues "Othelia" ve ruhanî "Juba Juba", dünyevi funk "Back Home", hard bop "Sun Dog", oryantal esintili "Moon Cup" ve meditatif spiritüel caz "Like" gibi parçalar arasında yol alıyordu.

12 Milt Jackson: "Bags and Trane" (1961)

Uzun bir içki alemi sonrası gözleri iyice şiştiği için "Bags" lakabı takılan Modern Jazz Quartet'in kurucularından Milt Jackson, bebop döneminin önde gelen vibrafonistiydi. Ayrıca, sanatçının parlak bir solo kariyeri vardı ve tenor saksafoncu John Coltrane ile 1959 yılında yaptığı işbirliğinden doğan "Bags and Trane", şimdiye kadar kaydettiği en iyi kayıtlar arasında kabul edilir. Bu albümün Atlantic Records'un en iyi caz albümleri arasında olması da firma için bir şanstır. Piyanist Hank Jones, basçı Paul Chambers ve davulcu Connie Kay'den oluşan mükemmel ritim bölümü tarafından kusursuz çalınan, Jackson ve Coltrane'in keyifli bir hard bop zulası bu albümde icra ediliyor. Albümün öne çıkan özellikleri arasında Chambers'ın 'walkin bass'ından güç alan rahat biri olarak swingci Jackson'ın yazdığı, albüme adını veren parça ve vibrafoncunun dünyanın en iyi caz saksafoncularından birine karşı hakim olduğu melodik buluşlarla dolu övgüye değer bir soloya dönüştüğü daha neşeli bir "Three Little Words" idi.

11 Errool Garner: "The Greatest Garner" (1956)

Büyük Art Tatum'un klavye sihirbazlığını andıran ve piyanoya gösterişli yaklaşımıyla tanınan Erroll Garner kulaktan çalan, nota okuyamayan, kendi kendini yetiştirmiş alaylı bir müzisyendi. Bununla birlikte, usta bir doğaçlamacıydı ve süslü parmak tekniğini swingli ritimlerle yan yana getiren tarzı 1949 ile 1950 yılları arasında trio kayıtlarından oluşan bu muhteşem Atlantic derlemesinde tam anlamıyla etkisini gösteriyordu. "The Greatest Garner" koleksiyonu, Great American Songbook'un en iyi caz klasiklerinden bazılarının ezgileri ve taklit edilemez yeniden yapılandırmalarıyla Garner'ın iki empresyonist klasik eser üzerindeki yorumunu da içeriyor; Maurice Ravel'in "Pavane"ı ve Claude Debussy'nin "Rêverie"si ikna edici caz fantezilerine dönüştürüyordu.

10 Freddie Hubbard: "Backlash" (1967)

İnanılmaz bir tona ve tekniğe sahip virtüöz trompetçi Freddie Hubbard müzikal çıraklığını 60'ların başında Art Blakey's Jazz Messengers ile yaptı. Blue Note ve Impulse firmalarından çıkan albümlerdeki dikkat çeken sololarından sonra 1966'da Atlantic'e katıldı ve hard bop'tan avangart ses manzaralarına değişen müzikler kaydetti. On yılın en iyi Atlantic Records caz albümlerinden biri olan "Backlash"te Hubbard, flütçü James Spaulding ve latin perküsyonist Ray Barretto'nun yer aldığı grupla derin bir soul-caz ritmini kurcalayıp durmuştu. Albümün en önemli parçası, kısa sürede caz standardına dönüşen ve Hubbard'ın kariyeri boyunca birkaç defa kaydettiği kendi bestesi muhteşem "Little Sunflower" oldu.

09 Charles Lloyd Quartet: "Forest Flower: Charles Lloyd at Monterey" (1967)

Memphis'li saksofoncu ve flütçü seksenin üstünde ama hâlâ gücünü koruyor. İlk olarak 1960'ların ikinci yarısı piyanist Keith Jarrett ve davulcu Jack DeJohnette'in dahil olduğu dörtlüye liderlik ederken caza damga vurdu. Atlantic için üç yılda sekiz albüm üretti ve bir dönemin sembolü "Forest Flower: Monterey'de Charles Lloyd" ile 1966 yılında Monterey Caz Festivali'nde progresif ama aynı zamanda oldukça erişilebilir bir setle dinleyeni kendine hayran bıraktı.

08 Art Blakey’s Jazz Messengers with Thelonious Monk: "Art Blakey’s Jazz Messengers with Thelonious Monk" (1958)

Caz tarihinin en iyilerinden ikisi Blakey ve Monk, Atlantic arşivindeki tek kayıtları için bir araya geldi. Bebop'un ruhânî lideri Thelonious Monk ilginç piyano tarzı, köşeli melodileri, ahenksiz armonileriyle The Jazz Messengers'ı davulcu Blakey ile bir araya getirdi. Art Blakey'nin Thelonious Monk ile The Jazz Messengers'ı bir tür "Bop Academy” oluşu ve Blakey'nin davuluyla destekleniyordu. Grubun itici güce sahip parçaları "Evidence", "In Walked Bud" ve "Rhythm-A-Ning" dahil beş caz klasiğik Monk melodisi albüme turbo şarjlı bir boyut katıyor.

07 The Modern Jazz Quartet: "Lonely Woman" (1962)

Milt Jackson'ın havalı ve parıltılı vibrafonuyla öne çıkan smokinli Modern Caz Dörtlüsü 1950'lerde "chamber jazz" olarak adlandırılan, bebop dilini klasik müziğin zarafetiyle birleştiren rafine bir ses karışımını yaratan öncülerdi. Çığır açan grup Atlantic Records'ta geçen yılları boyunca baş yapıtları "Lonely Woman" dahil olmak üzere bir çok güzel albüm kaydetti. Telepatik müzikal etkileşimlerini neşeli "Animal Dance", parıldayan baladlar "New York 19" ve "Lonely Woman"ın en iyi Atlantic Records caz albümleri arasında sokan kontrpuan parçaları "Fugato" dinleyiciyi etkiledi.

06 Roland Kirk: "The Infated Tear" (1968)

Aynı anda üç saksafon çalan tek kişilik nefesli grubu Ohio'lu görme engelli bu dahinin döneminde sahnedeki aşırı şovmenliği çoğu zaman caz püristleri tarafından ciddiye alınmasını engelleyen başına buyruk bir multi-enstrümantalistti. Roland Kirk (1970 sonrası Rahsaan Roland Kirk olarak bilinir) 1965 ile 1976 arasında Atlantic için güzel albümler kaydetti, ancak, ABD caz Top 20'ye giren "The Inflated Tear" tartışmasız en iyilerinin başında gelir. Baladı "Fingers in the Win" ve eğlenceli flüt derlemeleriyle swingli ritimli "A Laugh for Rory"den modal caza "Fly By Night" ve akıldan çıkmayan yavaş gruplarına kadar uzanan albüm, Kirk açısından çarpıcı bir vitrin sunuyordu.

05 Duke Ellington: "New Orleans Suite" (1970)

Atlantic bu tek seferlik muhteşem albümü kaydettiğinde alacakaranlık yıllarının derinliklerinde olmasına rağmen 71 yaşındaki Duke Ellington yaratıcı gücünün tükenmekten çok uzak olduğunu kanıtlamıştı. New Orleans Caz Festivali için özel sipariş edilen "New Orleans Suite", aralarında Louis Armstrong, Sidney Bechet ve Mahalia Jackson'ın da olduğu ünlü New Orleans müzisyenlerinin atmosferik tonlu şiirleri ve canlı müzikal portrelerinden oluşan dokuz bölümlük bir çalışmadır. Süit, Ellington'ın efsanevi "Crescent City"sinin büyüsü ve gizemini zarif şekilde işlenmiş topluluk pasajları ve tutkulu yaratıcı nefesli sololarıyla yakaladığı çağrıştırıcı, zengin dokulu bir süit olduğunu kanıtladı. "New Orleans Suite", anlamlı şekilde, grubun kendine özgü sesini şekillendirmeye yardımcı olan ve en iyi Atlantic Records caz albümleri arasındaki bu girişin aynı zamanda pek çok şeyin müzikal kitâbesi olarak kalmasını sağlayan, uzun süredir Ellington yardımcısı olan alto saksafoncu Johnny Hodges'ın son kayıtlarını da içeriyordu.

04 John Coltrane: "Olé Coltrane" (1961)

Şubat 1969'da "Giant Steps" albümüyle Atlantic Records defterini açtıktan sonra kendi plâk şirketi Olé Coltrane için yaptığı son kayıt seansı saksofoncunun bebop'tan ölçeklere dayalı daha geniş modal caz dünyasına doğru ne kadar açıldığını gösteriyordu. Albümde daha fazla melodik özgürlüğü tercih etti. Her zamanki dörtlüsüne (piyanist McCoy Tyner, basçı Reggie Workman ve davulcu Elvin Jones) ek olarak, alto saksofoncu/flütçü Eric Dolphy ve yükselenişte olan trompet yıldızı Freddie Hubbard'ın yanı sıra ikinci bir basçı Art Davis'in varlığı albüme Coltrane'in müziğini ileriye taşıyan fikirlerin taslağını çizdiği daha geniş bir zemin sağladı. Albümün isim şarkısı, soprano saksafonda Trane'in yer aldığı destansı İspanyol temalı parça "Dahomey Dance" ise Coltrane'in Afrika'ya ilgisini yansıtır. Set, Tyner'ın nazik şarkısı "Aisha" ile abartısız bir tarzda sona erer.

03 Ornette Coleman: "The Shape of Jazz to Come" (1959)

Plastik bir alto saksafon çalan Teksas doğumlu Ornette Coleman'ın kehânet niteliğindeki bu albümü cazı müzikal devrime dönüştüren vizyon sahibi bir kayıttı. Atlantik'teki ilk albümü "The Shape of Jazz To Come", caz müzisyenlerini ortodoks melodilere bağlı kalma zorunluluğu algısından kurtaran ve özgür caz olarak bilinen şeyi doğurarak caz dünyasında şok dalgaları yaratan dönüm noktası niteliğinde bir kayıt olduğunu kanıtladı. Atlantic Records'un en iyi caz albümlerinin en önemlilerinden olan albümde öne çıkanlar "Lonely Woman"ın ürkütücü ıssızlığından neşeli "Congeniality"ye, albümde piyanistin olmayışıyla Coleman ve kornet sanatçısı Don Cherry'nin, basçı Charlie Haden ve davulcu Billy Higgins'in yarattığı inceliklerle değişen ritmik bir zemin üzerinde serbestçe dolaşmasına izin veriyordu.

02 Charles Mingus: "Blues Roots" (1960)

"Blues Roots", Arizona doğumlu basçı ve bestecinin Atlantic firması için çıkardığı üçüncü albümüydü ve plâk şirketiyle yaptığı şaşırtıcı çıkış albümü "Pithecanthropus Erectus" (1956) ve devamı niteliğindeki "The Clown" (1957) sonrasında "Blues and Roots"un onun üçüncü albümü oldu. Aldığı alkışa rağmen, Mingus'un müziği bazılarınca yeterince swingli olmadığı için eleştirilmişti, bu da, Mingus'ın "Blues and Roots" albümünü eleştirilere karşılık olarak kaydetmesine neden oldu. Mingus'un erken dönem müzikal etkilerini yansıtan "Blues and Roots", blues şarkısı "Moanin'" ve coşkulu gospel esintili melodiler "Wednesday Night Prayer"ı içeriyordu. Zengin sesi, iki trombon ve Pepper Adams'ın bariton saksafonunu içeren altı parçalı nefesli bölümü de ayrıca dikkat çekiyordu.

12 John Coltrane: "Giant Steps" (1960)

En iyi Atlantic Records caz albümleri listesinin başında 1950'lerin sonlarında Miles Davis Quintet ile şöhrete kavuşan John Coltrane'in şaheseri "Giant Steps" var. Coltrane, Atlantic bünyesine katılmadan önce Blue Note ve Prestige'de lider olarak kayıtlar yapmıştı, ancak, Ahmet Ertegün ve Herb Abramson'ın şirketi Atlantic için kaydettiği bu ilk albümle modern cazın geleceğe doğru kuantum sıçrama yapmasına yardımcı oldu. Kendi bestelerini içeren ilk Coltrane albümü olan "Giant Steps" albümünün öne çıkanları, güzel bir balad "Naima"dan "Cousin Mary" ve "Syeeda's Song Flute"a kadar uzanıyor. Albümün mihenk taşı, Coltrane'in üzerinde adeta nota kasırgası estirdiği ve döngüsel akor değişimlerinden oluşan sarmal bir girdap olan ve albüme adını veren unutulmaz parçasıdır. Coltrane, ilk gerçek ikonik albümü olan "Giant Steps" ve "Sheets Of Sound"da ses bariyerini aştı ve modal caz adı verilen yeni bir tarz için adeta bebop müziğini geride bırakmıştı.

Bu listede yer alan albüm ve yorumların orijinali 20 Şubatta thisisdig isimli web portalında Charles Warring tarafından yayınlanmıştır.

Cazkolik.com / 22 Şubat 2023, Çarşamba

BU İÇERİĞİ PAYLAŞIN