Free Cazı Sivil Haklar Hareketiyle İlişkilendirmedeki Yanlış Anlayışlar - 3

"Free Cazı Sivil Haklar Hareketiyle

İlişkilendirmedeki Yanlış

Anlayışlar: Caz Tarihindeki

Sosyo-Politik Bağlamı Öğretmenin

Bazı Tehlikeleri"


Marc C. Gridley
(İlk olarak Ekim 2008’te College Music Symposium’da yayımlandı, vol. 4, 139-155. © 2008, College Music Symposium)

Türkçeye çeviren: Prof. Dr. Ertan Yılmaz
(Dokuz Eylül Üniversitesi, Sinema Televizyon Bölümü Öğretim Üyesi)

Bu makaleyi Türkçeye ve caz dağarcığımıza kazandıran arkadaşımız ve iyi bir caz dinleyicisi olan sevgili Ertan Yılmaz`a Cazkolik.com olarak teşekkürlerimizi sunuyoruz.

---------------------------------------------------------------------------------------
3. ve Son Bölüm
---------------------------------------------------------------------------------------

Bu algılamalar akla yatkın görünse bile, bunlar müzik hakkındaki gerçekler değil, dışardan bir gözlemcinin tamamen kişisel algılamalarıdır. Ancak dinleyicilerin programatik müziğe (dinleyicilere olayları hatırlatmayı amaçlayan besteler) duydukları gereksinimler onları öylesine kolay aldanır hale getirir ki, yazarların kişisel algılamalarını müzik ile politika arasındaki ilişkilerin gerçekleri olarak kabul ederler. Bu tip yazarlar aynı soundlar için karşı açıklamaları sunmadıkları ve kendi algılamalarını ikna edici bir şekilde ifade ettikleri için, eleştirel olmayan okuyucular eşit derecede akla yatkın alternatif açıklamaları oluşturma ya da yazarların yanılabileceğine anlama eğiliminde olmazlar.

Müzik Yalnızca Kendini İfade Eder

Etkili yazarların algılamalarının doğru olup olmadığını araştırmadan kabul etme meselesi bize anlamın açık bir şekilde şarkı sözleriyle ifade edildiği vokal müzikten farklı olarak, tamamen enstrümantal müziğin farklı yorumlara açık olduğunu hatırlatır. Bu makalenin ilgili olduğu bu eğilim müziğin sosyo-politik meselelerle değil de, tamamen soundlarla ilgili olabildiğinde özellikle yanıltıcıdır. Bu nokta Igor Stravinsky’nin 40 yıldan fazla süre önce şu söyledikleriyle daha da netleşir: “Müzik kendini ifade eder.” 70 yıldan fazla süre önce de Stravinsky bize şunu hatırlatmıştı: “Müziğin ikincil meseleleri üzerine o sıkıcı yorumlar yalnızca müziği anlamamızı kolaylaştırmazlar, aynı zamanda onun özünü ve esasını anlamayı önleyen ciddi bir engel oluştururlar.”

Yanlışlar ve Kirli Düşünce

Gazeteciler ve yazarlar sivil haklar öfkesini ve özgürlüğünü free caz ile ilişkilendirdiklerinde, ciddi yanlışlardan ve kirli düşünmekten suçludurlar. Örneğin bazıları önceden düzenlenmiş biçimden bağımsız olan cazın bir bölümünün çalkantıyı dile getirmediğini fark edemediler. Örneğin Ornette Coleman’ın 1958’den 1965’e kadar serbest doğaçlamalarının bir bölümü ritmik ve melodikti ve Jimmy Guiffre’nin ve Paul Bley’in 1950’lerde 1980’lere kadar serbest doğaçlamalarının çoğu yumuşaktır.

Neden-sonuç iması free cazın bir bölümünün soundlarının sunduğu sembolizm eğilimi nedeniyle kirlenir. LeRoi Jones ve Frank Kofsky’dan açıkça bir ipucu alan Brian Harker free cazın kurucularıyla yayımlanmış röportajlara önem vermedi ve şu sözleri yazdığında eğilim ile ilham arasında ayrım yapmada başarısız oldu: “. . . free caz toplumdaki kargaşayı yansıttı. . .”  “. . . bu müzik toplumdaki özgürlüğe yönelik militan dürtünün güvenilir bir yansıması olarak göründü.”  Free cazın en önemli yenilikçileri arasında olan saksafoncular Ornette Coleman ve Albert Ayler bu tip motivasyonları reddettiler ve müziklerinin bu tarzda tanımlanmasından rahatsız oldular. Müziğine militanlık ve siyah öfke atfedilmesinden rahatsız olan Albert Ayler gerçekten siyah milliyetçi yazar LeRoi Jones’u ziyaret etti ve ona bu müzik yorumcusunun yayımlanan algılamalarının kendisi (A. Ayler) değil, Jones hakkında olduğunu söyledi. 

Gruptaki trompetçi olan kardeşi Don Ayler bu yanlış atıftan çok rahatsız oldu ve bana “Bu müzik aşk hakkında, nefret değil” dedi.  Benzer biçimde saksafoncu John Coltrane’in kayıt yapımcısı Bob Thiele şöyle söyledi: “. . . edebiyat derneği için Coltrane ve diğerlerinin müziği. . . gerçekten siyah militanlığını temsil etti. Coltrane de dahil müzisyenlerin çoğu kendi militan kardeşlerinin tarzını düşünmüyordu. Yani LeRoi Jones bu müziğin militan olduğunu hissedebilirdi, ancak Coltrane böyle hissetmedi. LeRoi Jones’a bunu söylemek için kendi tarzının dışına çıkmadı.”

Müzik Olgusu ya da Medya Olgusu: Müzik Tarihi mi yoksa Polemikler mi?

Bazen birkaç yazar daha önce bahsedilen LeRoi Jones’un Coltrane’i cazın bir Malcolm X’i olarak tanımlamasında olduğu gibi kendi gözde sanatçılarının saikleriyle kendi arzularını karıştırmış göründüler. Onlar açıkça kötü bir şekilde müziği ve müzisyenleri kendi gözde toplumsal davalarına katmak istediler ve avangard caz müzisyenlerinin aynı davalardan ilham almadıklarına inanamadılar. Örneğin 1965’te Frank Kofsky şöyle yazdı: “Sanatçılardan, özellikle sanat cazda olduğu gibi bir halkın varlığına yakından bağlı olduğunda, genelde toplumun kaygılarından kendilerini uzakta tutmaları beklenemez. . .”  Müzisyenlerin müttefik olmasını isteyen birkaç yazar müzikal motivasyonları yanlış algıladı ve gözde soundlarını sivil haklar özgürlük hareketiyle ilişkilendirdi, böylece müzikleri politik gündeme sahip olmayan bu müzisyenleri bu harekete dahil etti. 40 yıl sonra Free Jazz and Free Improvision: An Encyclopedia’da Todd Jenkins benzer düşünceye yenik düştü: “Genellikle kültürel altüst dönemlerinde olduğu gibi, ülkenin sanatçıları kişisel, ama uygun tarzlarda tepki verdiler. Bunun bir sonucu “free caz” olarak bilinen coşkulu, arındırıcı müzikal formdu.”

Kofsky ve Jones bilgili araştırmacılar olarak günümüzde artık itibarlı değillerdir.  Ancak caz tarihi kitapları hâlâ eleştirel olmayan bir tarzda onların tavrını sürdüren bir tarzda yazılıyor. Dahası bazı hocalar öğrencilere bu yapıtların zorunlu olarak müzik tarihini değil, büyük ölçüde kişisel görüşleri ve gözlemleri desteklediğini açıklamaksızın ders kitapları olarak Kofsky’ın (Black Nationalism and the Revolution in Music) ve Jones’un (Blues People) polemiklerini kullanmaya devam ediyorlar. Onlar aynı zamanda Kofsky ve Jones’un düşüncelerini eleştirel olmayan bir şekilde benimsemiş olan diğer kitapların yazarlarından yararlanıyorlar. Sonuç, caz öğrencilerinin politikanın doğaçlama stilleri, özellikle de free caz için temel bir neden olduğunu düşünmeleridir.

Sonuç

Free caz 1960’lı yıllarda ırksal özgürlük ve eşitlik için mücadelenin içinde ortaya çıkmadı. Sivil haklar hareketi doğaçlama için temel olarak önceden düzenlenmiş akor dizilerinden vazgeçmiş, bu nedenle spontane müziğe bir rehber olarak şarkı yapısından bağımsız olan cazdaki küçük bir hareket olarak aynı dönemde ortaya çıktı. Serbest-biçim müzisyenlerinin özgürlüğü müzikaldi, toplumsal değil.

Sanatlarında kendi dönemlerinin politikasından etkilenen müzisyenler kesinlikle vardır, ancak cazda bunların sayısı ve yine cazda politik etkinin kapsamı medya tarafından abartılmıştır. Belki de bu (a) müzikte gerçekten olan biten hakkında yazmaktan ziyade, politikayla ilgili yazmak daha kolay olduğu, (b) toplumsal mücadele ve ırksal adaletsizliğe dair sansasyonel olayları tanımlamak daha heyecan verdiği ve (c) bireysel yaratıcılığın gizemli süreçlerine göre sosyo-politik güçleri anlamak daha kolay olduğu içindir.

1960’lı yıllar sivil haklar mücadeleleri ile avangard caz arasındaki neden-sonuç ilişkisine atıf yapmak baştan çıkarıcı olsa da, (a) kişisel yaratıcılık, (b) (çok az olduğu ortaya çıkan) politik öfkenin motive ettiği müzik ve (c) bir politik hareketin simgesel bir ifadesi olarak benimsenmiş olan müzik arasında ayrım yapmak önemlidir. Albert Ayler’in yazar Frank Kofsky’ın Ayler’in müziğini Malcolm X’in politikalarıyla ilişkilendirmeye yönelik anlamsız girişimine verdiği tepkiyi hatırlayın: “Politika ve müzik. Bunlar bir şekilde ilişkilendirilebilir, ancak müzik müziktir ve politika da politika. Müzisyenler müzik yapar.”

Aldatıcı bağlantıların varlığının günümüz eğitimi için ciddi içerimleri vardır, çünkü giderek artan sayıda hoca öğrencilerden yazarları-yönetmenleri sosyo-politik meseleler ile caz stillerinin ortaya çıkışı arasında kesin olmayan bağlantıları ima eden ya da açıkça ifade eden filmleri ve kitapları incelemesini istiyor. Bunun bilincinde olmak, müziğin kendisini ek olarak toplumsal ve tarihsel bağlamla ilgili sunumları tercih eden hocalar ve yazarlar için çok önemlidir. Caz stillerini eşzamanlı sosyo-kültürel tarih içinde riske girmeden tanıtmak daha zekice olabilir, çünkü free caz ile sivil haklar mücadeleleri arasında hatalı bağlantı için burada yapılana benzer bir girişim, yazarların II. Dünya Savaşı, ırk ilişkileri ve bebop’un ortaya çıkışı arasında yaptıkları aldatıcı bağlantılar için de yapılabilir.  Yoksa öğrenciler gerçeklikte politikanın yeni stilleri motive etmemesine rağmen enstrümantal müziğe müzik dışı unsurların esin kaynağı olduğu sonucuna varabilirler. Ayrıca caz stilleriyle ilgi kısa derslerde politik tarih konuşmalarının, daha önemli olan yetenekleri dinlemeyi öğretme işi yerine zaman kaybetmek olabileceğini düşünmek çok önemlidir.

-BİTTİ-


KAYNAKLAR

- Bley, Paul ve David Lee, Stopping Time: Paul Bley and the Transformation of Jazz (Montreal, Quebec: Vehicule Press, 1999).

- DeMichael, Don, “John Coltrane and Eric Dolphy Answer Their Critics,” Down Beat (12 Nisan 1962), ss. 20-23. 

- Feather, Leonard, “Archie Shepp: Some of My Best Friends Are White,” Melody Maker 412 (30 Nisan 1966), s. 6.

- Fox, Ted, "In the Groove: The People Behind the Music" (New York: St. Martin Press, 1986).

- Gennari, John, "Blowin’ Hot and Cool: Jazz and Its Critics" (Chicago, Illunois: University of Chicago Press, 2006).

- Gioia, Ted, "The History of Jazz" (New York: Knopf, 2000).

- Gridley, Mark C. “The Unreliability of Jazz Improvisation for Communicating Emotion: Evaluating Anger Perceptions in John Coltrane’s Saxophone Improvisations,” yayımlanması için teslim edilmiş el yazması.

_____, “Trivializing Personal Creativity and Downplaying Musical Sources by Emphasizing Socio-Cultural Context in Jazz History,” yayımlanması için teslim edilmiş el yazması.

_____, “Can Trait Anger Influence Music Perception?” Creativity Research Journal, baskıda.

_____, "Jazz Styles: History and Analysis" 10. edition (Prentice-Hall, 2008).

_____, “Who’s Actually Angry, John Coltrane or His Critics?” Psychology Journal, 2007, vol.4. sayı 4.

_____, "Jazz Sytles" (Prentice-Hall, 1978).

- Harker, Brian, "Jazz: An American Journey" (Upper Saddle River, New Jersey: Prentice-Hall, 2005).

- Jenkins, Todd, "Free Jazz and Free Improvisation: An Encyclopedia" (Westport, Connecticut: Greenwood, 2004).

- Jones, LeRoi, “Voice from the Avant-Garde: Archie Shepp,” down beat 32 (14 Ocak 1965), ss. 18, 19, 20, 36.

_____, “Jazz Criticism and its Effect on the Art Form,” David Baker (der.), New Perspectives in Jazz içinde (Washington DC: Smithsonian, 1986), ss. 55-70.

_____, "The LeRoi Jones/Amiri Baraka Reader" (New York: Thunder’s Mouth Press, 1991).

_____, "The Autobiography of LeRoi Jones/Amiri Baraka" (New York: Freundlich, 1984).

- Kahn, Ashley, "The House That Trane Built" (New York: Norton, 2006).
Kofsky, Frank, Black Nationalism and the Revolution in Music (Pathfinder Press, 1970).

_____, “An Interview with Albert and Donald Ayler,” Jazz and Pop (Eylül 1968), s. 21

- Neal, Lawrence, “A Conversation with Archie Shepp,” Liberator 5, 11 (Kasım 1965), ss. 24-25.

- Priestley, Brian, "Mingus: A Critical Biography" (Londra: Quartet, 1982).
Shepp, Archie, “An Artist Speaks Bluntly,” Down Beat 32 (16 Aralık 1965), ss. 11 ve 42.

- Smith, Bill, “Paul Bley,” CODA (Nisan 1979), s. 166.

- Spellman, A. B., "Four Jazz Lives" (Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press, 2004).

- Stravinsky, Igor and Robert Craft, "Expositions & Developments" (New York: Doubleday, 1962).

- Stravinsky, Igor, Stravinsky: "An Autobiography" (New York: Simon & Schuster, 1936).

- Tirro, Frank, "Jazz: A History", 2. edition (New York: Norton, 1995).
Van Pelt, Derek, “Albert Ayler’s Ghost,” Cleveland, Ohio: Cleveland Magazine (Aralık 1978), s. 43.

- Wilmer, Valerie, “Conversation with Coltrane,” Jazz Journal (Ocak, 1962), s. 2.

Diskografi

- Ayler, Albert, Spiritual Unity, ESP Disk 1001, 1964’te kaydedildi.

- Ayler, Albert, Holy Ghost: Rare and Unissued Recordings, Revenant 213, 9CDs, 1962’de kaydedildi.

- Bley, Paul, Paul Bley at the Hillcrest Club, Inner City 1007, 1958’de kaydedildi.

- Charles, Teddy, Collaboration: West, Prestige 7028, 1953’te kaydedildi.

- Coleman, Ornette, Something Else, Contemporary 7551, 1958’de kaydedildi.

- Coleman, Ornette, Free Jazz, Atlantic 1364, 1960’da kaydedildi.

- Coltrane, John, Ascension, Impulse! 543 413, 1965’te kaydedildi.

- Giuffre, Jimmy, Jimmy Giuffre 3, Verve 8397, 1961’de kaydedildi.

- Giuffre, Jimmy, Free Fall, Columbia 65446, 1962’de kaydedildi.

- Hamilton, Chico, The Chico Hamilton Quartet, Pasific Jazz 1209, 1955’te kaydedildi.

- Kenton, Stan, New Concepts in Artistry in Rhythm, Capitol T383, 1952’de kaydedildi.

- Manne, Shelly, “The Three” and “The Two", Contemporary 3584, 1954’te kaydedildi.

- Mingus, Charles, Charles Mingus Presents Charles Mingus, Candid 79005, 1960’da kaydedildi (Orville Faubus ile şarkı sözlerinin olduğu “Original Fables of Faubus”u içeriyor).

- Roach, Max, We Insist! Freedom Now Suite, Candid 8002, 1960’da kaydedildi (sivil haklar protestosuyla açıkça ilgili en bilinen caz parçalarından biri).

- Rollins, Sonny, Our Man in Jazz, RCA LSP 2612. 1962’de kaydedildi.

- Shepp, Archie, Fire Music, Impulse! AS-86, 1965’te kaydedildi (Malcolm X için methiye).

- Shepp, Archie, Four for Trane, Impulse! AS-71, 1964’te kaydedildi (linç etme üzerine bir parçayı içeriyor).

- Tristano, Lennie, Crosscurrent, Capitol 52771, 1949’da kaydedildi.

Cazkolik.com / 16 Ağustos 2009, Pazar

BU İÇERİĞİ PAYLAŞIN