Sibiryanın yerel dünyası

Sibirya’nın kuzeyinde ve Sakhalin adalarında, tundra bozkırlarında ve taiga ormanlarında yirminin üzerinde etnik grup yaşıyor. Yaklaşık onyedi milyon kilometre karelik bir alanda, Rusya'nın 144 milyonluk nüfusu içerisinde yarım milyon kişi yaşıyor. Bazı etnik gruplar belki yüz iki yüz kişiden oluşuyor. Şamanizmin dominant olduğu bu etnik grupların içerisinde hâlâ yaşayan en derin değerleri müzikleri.

Sibirya’daki en büyük etnik grup Yakutlar nam-ı diğer Sakhas’lar. 400 bin nüfuslu söz konusu etnik grup Hindistan büyüklüğünde bir coğrafyada yaşıyor. Özellikle ağız kopuzu enstrümanı ile ünlenmişlerdir. Söz konusu enstrüman Altay, Oğuz, Uygur Türkleri'nin en eski ve telli halk çalgılarının ortak adıdır. Bağlama gibi uzun ya da ut gibi yuvarlak gövdelileri, iki, üç, beş telli olanları, yayla (Okça kopuz) ya da mızrapla (Kolca kopuz) çalınanları, yüzyıllar boyu kullanılagelmiştir. Bugün Anadolu’nun en yaygın çalgısı olan bağlama ailesinin de atası olarak kabul edilir.

Khsugtun

Bu enstrümanın yanısıra olonkho (Ölön) epik ağıtlarıyla tanınırlar. Olonkho, Yakutça bir sözcük olup destan demektir. Şiir şeklindeki söylence. Hemen her yerel Sibirya toplumda destanlar bulunur ve şiir şeklinde olmaları nedeniyle daha çok ilgi çeker ve daha kolay ezberlenirler. Olmak fiili ile ilişkilidir. Olanların, olmuşların öyküsü olarak da bilinirler.

Güney Sibirya’da yer alan Buryat’lar müziksiz ağıtlar yakarlar ve kullandıkları tek enstrüman, Orta Asya köklerine haiz heybetli sivri uçlu keman. Uzak doğuda yer alan Tungus halkı ise sesleri, davulları ve borazanlarıyla inanılmaz hayvan ve doğa imitasyonu gerçekleştirerek müzik yapar. Uzak kuzeyde yer alan Nganasan halkı ise Şamanistik ritüelleri ile tanınır.

Alash Ensemble

Bu eşsiz halkların müziklerini Fransız etno-müzikolog Henri Lecomte (1938-2018) uzun yıllar toparlayıp Musique Du Monde (Dünyanın Müziği) serisi altında Buda Müzik firması etiketiyle dinleyicilerin meraklı kulaklarına sundu. Ne yazık ki Sibirya ile Batı dünyası arasındaki müzik etkileşimi hiçbir zaman kolay olmamıştır. Sibirya geleneksel müziği sınırlı etno-müzikolog, özel ilgi alanı olan meraklılar ve Şamanizm ile ilgilenenlerin merakından öteye gitmemiştir. Yat-Kha ve Huun-Huur-Tu gibi nispeten müzik dünyasında tanınan ekipler haricinde Sirbirya müziği genel olarak neredeyse hiç bilinmez ve tanınmaz.

Egschiglen

Bu tür müziğe ilgi duymak için belli bir birikimin yanısıra cesur olmak gerekiyor. Kulaklarınıza ulaşacak bu armonilere karşı önyargısız olmak ilk atılacak adım. Ne mutlu ki yavaş yavaş bu tarz müzikler, doğru meraklı kulakları cezbetmeye başladı. Özellikle her yıl ücretsiz olarak gerçekleşen ve başı çeken TABYK isimli müzik festivali sayesinde (2020’de ara verildi) , Sakha bazlı müzikler geniş kitlelere ulaşıyor. Adını ilk defa burada gördüğümüz grupların sanal dünyada izdüşümleri bile yokken bıraktıkları etki bazen tahmin edilemez düzeyde olabiliyor.

Belki yeterli ama belki de değil ancak meraklı kulakların Sibirya’ya artık yönelmelerinin zamanı geldi...

Önerdiğim birkaç Sibiryalı grup: Huun-Huur-Tu / Egschiglen / Shu-de / Sainkho Namtchlyak / Alash Ensemble / Ay-Kherel / Ondar / Hanggai / Tarbagan / Khsugtun

Zekeriya Şen

Cazkolik.com / 26 Temmuz 2021, Pazartesi

BU İÇERİĞİ PAYLAŞIN