Khan Jamal’in ardından... Cazın en asi çocuklarıyla çalmış bir caz emekçisi

Müziğin diğer kulvarlarında olduğu gibi cazda da hepimizin isimlerini bir çırpıda sayacağımız çok tanınmış müzisyenlerin yanı sıra belki en az onlar kadar yetenekli oldukları halde eserlerini ve isimlerini pek az duyurabilmişler de var. Caz tarihi, göz ardı edilmiş, hak ettikleri değeri bulamamış ya da çok geç bulmuş nice müzisyene sahne olmuştur. Hiç şüphesiz ki birkaç gün önce 10 Ocak’ta kaybettiğimiz vibrafoncu Khan Jamal (gerçek ismi Warren Robert Cheeseboro), tam da onlardan biriydi. Bu müziğe uzun yıllarını vermiş, bir çok oluşum ve konser içinde yer almış ve çoğunlukla cazın en asi çocuklarıyla çalmış bir caz emekçisiydi. Belki bundan dolayıdır ki caz eleştirmenlerinin bile ilgisine yeterince nail olamadı. Ama kendisi de, parçası olduğu caz çevresinde genel kabul gören yaklaşım uyarınca piyasa ilişkilerinden mümkün olduğunca uzak durdu. Müziğe, sadece müziğe odaklandı ve onun her türüne doyurulmaz bir açlık duydu.

"Londra’ya Gece Treni" köşemin ilk yazısında Jamal’ı, 2021 Nisanında yaklaşık 30 yıl sonra yeniden basılan "Infinity" albümüyle konu etmiştim. 1982 Aralığında kaydedilen bu albümü, ‘postbop ile modal caz ve soul caz sularında yıkanmış olgun bir müzikle karşı karşıyayız’ diyerek tarif etmeye çalışmışım. Vibrafonun yanı sıra marimba ve perküsyon da çalan Jamal’in müziğine genellikle hakim olan tonlar da bunlar. Ama serbest cazın hırçın sularında yönsüz, pusulasız ve Afrikalı ruhun dizginlenemez coşkusuyla çaldığı kayıtları da var. Zaten yaptığı müziğe caz yerine ‘yaratıcı doğaçlama’ demeyi tercih ediyor.

Khan Jamal, benim gibi bir 23 Temmuz günü ama 1946’da Jacksonville Florida doğmuş. Yani cazın altın çağına tam zamanında yetişmiş ve 1960’lardan itibaren vibrafonuyla cazın bütün renkleriyle bilhassa Amerika’yı kasıp kavurduğu yıllarda o kasırganın içinde yer alabilmiş. Çok iyi bir doğaçlamacı olarak bilinse de anlaşılan o ki hem caza hem de toplumsal politik meselelere ilişkin bir tavrı olan kolektif çalışmaları çok önemsemiş. 1960’ların sonlarında Cosmic Forces grubuna katılmış. 1970’lerin başında  alto saksafoncu ve flütçü Byard Lancaster ve diğer 5 arkadaşıyla kurdukları Sounds of Liberation, bir müzik grubunun ötesinde “bir toplumsal hareket” olarak tanımlanıyor. Jamal, ayrıca çok önemli serbest caz davulcusu Sunny Murray’nin Untouchable Factor grubunda da yer almış. Çeşitli projelerde Jamal’in birlikte çaldığı diğer isimler arasında Sunny Murray, Ed Blackwell, Charles Taylor, Butch Morris, Mal Waldron, ve Ronald Shannon Jackson gibi çoğu cazın anaakım sularına hiç yanaşmamış müzisyenler bulunuyor. Ama Byard Lancaster ve Sunny Murray, Jamal’in hayat boyu eşlikçilerinden ve her üçü de hem serbest caz ve hem de sivil haklar hareketi içinde hep aktif olmuşlar. Afrikalı atalarının ritimlerini, duyuşlarını hep hissetmiş ve müziklerini bu etkilerle örmüşler.

Jamal’in bir başka grubu ise içinde Sounds of Liberation’dan bazı arkadaşlarının da olduğu Creative Arts Ensemble. Cazda siyahi avangardizmin önde gelenlerinden olsa da son derece dokunaklı ve tüm caz dinleyicilerine ulaşabilecek bir müzikal duyarlılığı olmuş. Aslında belki de en iyisi bu yazıyı burada keserek sözü onun müziğine bırakmak.

İşte en önemli albümleri:

- Drumdance to the Motherland 1972 Dogtown
- New Horizons 1972 Dogtown (Sounds of Liberation grubuyla)
- Give the Vibes Some 1974 Palm Records
- The River 1978 Philly Jazz (Bill Lewis ile)
- Infinity 1984 Stash 278
- Dark Warrior 1984 SteepleChase
- Three 1985 SteepleChase (Johnny Dyani ile birlikte)
- The Traveller 1985 SteepleChase
- Thinking of You 1986 Storyville
- Speak Easy 1988 Gazell
- Don't Take No 1989 Vintage Jazz
- Percussion Strings 1997 CIMP
- Cubano Chant 2001 Jambrio 1002
- Balafon Dance 2002 CIMP
- Cool 2002 Jambrio
- Black Awareness 2005 CIMP
- Return from Exile 2005 Philly Jazz
- Fire and Water 2007 CIMP
- Unreleased 2018 Dogtown (Sounds of Liberation grubuyla)

Alper Kaliber

Cazkolik.com / 12 Ocak 2022, Çarşamba

BU İÇERİĞİ PAYLAŞIN