15 YILIN ARŞİVİ

Netflixs'ten bir dizi önerisi: Cennette kabus; Transatlantic

20. yüzyıl insanlık tarihinin en kötü tecrübelerine tanık olduğu yüzyıldı. Anıları taze bir yüzyıl. Hayat her ne kadar geçmişe takılıp kalmak istemezse de, bugün yaşananlar sanki ilk kez yaşanıyormuş zannetme aptallığına düşmemek lazım.

Transatlantik, dizi olarak, ele aldığı dramatik dönem ve anlattığı 'yaşanmış olaylar' kadar aynı şeyleri bugün de yaşadığımızı göstermesi bakımından dikkat çekiyor.

II. Dünya Savaşı'nın başladığı ilk günlerde, başta Almanya, yakın çevresi ve Avrupa hayatta kalmak bakımından giderek zorlaşan bir yere dönüşmeye başlamıştır. İlk yanılgı, çoğu insan (bugün olduğu gibi o günlerde de) 'yaşananlar kısa zamanda nasılsa geçer' zannetme yanılgısıdır.

Avrupa, yaşadığı sosyal-siyasal zorluklara rağmen dünyanın en önemli sanatçıları ve düşünürlerinin yaratan coğrafyadır ve ABD bugünkü gibi her anlamda bir süper güç olmaktan uzaktır.

Vasatın, kindarlığın, anlayışsızlığın, çok kültürlülüğün ve çok kimlikliliğin düşmanı olan sosyal-siyasal anlayışsızlık toplumu terorize ederek günlük hayatta dahi kimin ölüp kimin yaşayacağına karar verecek denli bir salaklığa dönüşmek üzeredir. Başta Yahudiler, siyahlar, Müslümanlar, farklı yaşam tercihleri olanlardan tutun da giderek beyaz ve Avrupalı olmayan herkese doğru daralan bir çemberdir bu.

Transatlantic dizisi neyi anlatıyor?

1980'lerin sonunda Alman düşünür Walter Benjamin'in hayatını ilk kez okuduğumda ölüm şeklini ve yaşadığı çaresizliği korkunç bulmuştum. Yahudi bir Alman düşünür olarak vasatlığın karşısında öneminiz kalmıyor ve hayatta kalmak için mülteci olmak zorunda kalıyorsunuz. Yollara düşüyor, Fransa'ya, oradan İspanya ve Portekiz'e ulaşarak gemiye binip ABD'ye gitmek isterken içine düştüğünüz çaresizlik sizi kurtuluşa çok kısa süre kala izbe bir otel odasında intihar etmeye zorluyor.

Walter Benjamin sadece tek bir örnek. 20. yüzyılın resimde, edebiyatta, tiyatroda, müzikte en önemli sanatçıların bir kısmı filmde isim ve karakter olarak boy gösteriyor ve isimleri gerçek ama yaşananların dramatik kurgusal gerçeğe uygun dokusunu şaşkınlıkla izliyorsunuz.

ABD veya deniz aşırı bir ülkeden vize almak için uğraşan isimlerin sanatı olmasa mesela biz bugün sanat diye neyi tartışıyor olurduk? Hannah Arendt, Walter Benjamin, Marc Chagall, Marcel Duchamp, Andre Breton, Jacqueline Lamba, Max Ernst, Peggy Guggenheim, Walter Mehring, Victor Serge, Victor Brauner, Hans Bellmer gibi 1920lerin ve 30'ların modern sanatı şekillendiren öncü sürrealist/dadaist sanatçıları Transatlantic dizisinde birer figür olarak karşımıza çıkıyor.

Transatlantic dizisinin altını çizdiği bazı konular?

Mesela, Amerika'nın savaşa karşı çekimser kalmak için hayatını kurtarmaya çalışan insanlara karşı ne kadar duyarsız kalabildiğini,

Kimi Fransız yetkililerin daha Naziler ortada yok iken ve Fransa işgal edilmemişken bile işbirliği yapmak içi ne kadar istekli olabildiklerini,

Zamanla gelişen ünlü Fransız direniş hareketinin başlarında Afrika'dan getirilen göçmen/lejyon siyah askerlerin ne kadar kritik role sahip olduğunu,

Hayatın en zorlu kritik anlarında dahi insanların biraz gülmek ve iyi vakit geçirmek için neler yapabileceğini,

Tüm bunları ve fazlasının altını çizerek ilerliyor dizinin 7 bölümden oluşan serisi.

Transatlantic dizisinde caz var mı?

Bu dizide caz hem var, hem yok! Caz var çünkü zaten dönemin fon müziği caz. Filmin eğlenceli anlarında çalınan müzikler Sidney Bechet tarzı klarnet sesiyle dolu.

Bu diziye dair ele alınacak başka detaylar da var; Filmin yönetim ve oyuncu kadrosunu saymadım, filmin ve dönemin kurtarma operasyonun merkezindeki kişi Varian Fry'dan da söz etmedim ama onlar bu yazının kapsamına girmiyor, özellikle sinematik anlatım konuları. Ama son olarak şunu söylemek mümkün, filmin özenli bir sanat yönetimi var. Sürrealist sanatçıların fonda gezindiği dönem filminde olan bitenin iyi anlatılmaması facia olurdu. Aynı şekilde, güneşli Fransa Akdenizi ve Marsilya'nın filme etkisi cennette kabus başlığını gayet iyi açıklıyor.

Feridun Ertaşkan

Cazkolik.com / 15 Nisan 2023, Cumartesi