İspanyol El Pais gazetesi yazarı Use Lahoz'un makalesinin orijinal adı alttaki başlıkta yazılı. Lahoz makalesinde 'esnek çalışma koşulları', 'haftada dört gün çalışma' gibi cazip görünen tekliflerin altında yatan asıl nedenleri sorgularken, teknolojik erişimin hayatımızı aslında nasıl daha güçlü denetlemeye başladığını, pandemiyle başlayan 'evden çalışma' uygulamalarının görünürdeki rahat ve pratik yanlarının aslında kişisel zamanlarımızı dahi ele geçirilişini anlatıyor.

Modern çalışma kültürü tarafından utanç verici olarak damgalansa da, dinlenmek insanidir

Günümüzde aylaklık neredeyse günah olarak görülürken, sürekli meşgul, çevrimiçi ve erişilebilir olmak kutsanıyor ancak, bu hep böyle değildi.

On the beach' (1873), Édouard Manet

Dinlenmek aylaklık etmek değildir

Pek çok insan için, özellikle de enflasyon ve ekonomik kriz dönemlerinde birden çok iş sahibi olmak sosyal statü simgesi kabul edildi ve stres bir başarı ölçüsü haline geldi. Buna karşılık dinlenmek ise saçmalık ve zaman kaybı olarak görüldü. Bu laflar size de tanıdık geliyor mu?

Bugün artık aylaklığın reddedildiği bir dönemde Fransız deneme yazarı Alain Corbin, yorgunluk ve zamanla ilişkimizi farklı şekilde tecrübe etmeye davet eden "Histoire du repos" (Dinlenme Tarihi) isimli kitabını yayınladı. Corbin'e göre “dinlenmeye ihtiyacım var” demek temel ihtiyaç ve bir temenniyi dile getirmektir. Ya da, belki de değil, çünkü boş zaman artık dinlenmenin yerini aldı. Bu arada, dünya genelinde yaklaşık 40 milyondan fazla insan kendine ayrıcalık tanıyarak geçen sene "Büyük İstifa" (Great Resignation) adı verilen bir düşünceyle işinden ayrıldı. Bu insanlar geçimlerini sağlamanın daha iyi yollarını bulabileceklerini fark ettiler, belki de bulamadılar. Peki ne için?

Her halükarda yaşadığımız çağın özelliklerini dikkate almak zorundayız. Cep telefonu hayatımızın her alanına henüz bu kadar sızmamış, hafta sonları, hafta içi öğle sonraları veya akşamları 'siesta' zamanımız henüz var iken, bugün, "bağlanılmama, erişilmeme, çevrim dışı olma" (disconnection) mefhumu göreceli ve kafa karıştırıcı hale geldi. Cep telefonları yüzünden kalıcı olarak bağımlı ve erişilebilir olmanın zararlı sonuçları hakkında çok şey yazılıp söylendi. Parktayken e-postalara cevap vermek demek aslında çocuğunuzu ihmal etmektir. Bu durumun, dinlenme veya gevşeme gibi terimlerin zihin haritamızdan silindiği, kalıcı bir stres (ve Mark Fisher'ın dediği gibi "stresin özelleştirilmesi") dönemi olması önemli görülmüyor, önemli olan varsa yoksa hedefe ulaşmak. Zamandan tasarruf etmemize yardımcı olması gerekirken aslında elimizden alan teknolojilerin hızlandırdığı şey hedeflere ve ikramiyelere ulaşmaya dönüştü. 2021'de bilim dergisi Environment International'ın uzun çalışma saatlerini iş hayatına dair hastalıkların üçte birinden sorumlu olan en büyük mesleki risk faktörü olarak belirlediği gerçeğini unutmayın, ya da, Dünya Sağlık Örgütü ile Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından yapılan başka bir araştırmada her yıl 750 bin kişinin çalışma programlarından dolayı iskemik koroner hastalık ve felçlerden öldüğüne dikkat çektiğini hatırlatalım. Bugün, sıtmadan ölenlerden çok daha fazla insan çok çalışmaktan dolayı ölüyor.

Performans zorunluluğuyla karşı karşıya kalan Corbin'in amacı, dinlenmenin bir sağlık meselesi, yani kalıcı bir mutluluk hali olarak görüldüğü zamanlardan, üçüncü yüzyıla kadar büyük dinlenme yüzyılına uzanan mesafeyi anlamaktır. 19. yüzyıldan 20. yüzyılın ortalarına kadar, plajların hoş alegorisi, sağlık ocaklarında terapötik dinlenme ve iş yorgunluğunu atmak için ücretli tatiller... Bir senaryo ile diğeri arasında ne değişti? ENDÜSTRİ DEVRİMİ.

Corbin, Fransız gazeteci Julie Clarini ile L'Obs dergisi adına  yaptığı söyleşide mevcut dinlenme ihtiyacı saplantısının fabrikaların çoğalmasıyla birlikte doğduğuna dikkat çekiyor. Ondan önce dinlenme işimizin bir parçasıyd ve gerekli kısa molalar verilirdi. Zanaatkarlar ve çiftçiler kendi zamanlarını kendileri yönetirlerdi. Birden fazla dinlenme periyodu, çalışma-dinlenme rotasyonunu incelikli hale getirirdi ama daha sonra fabrikalar zamanlı işleri yarattı. Bu, David Rooney'nin aynı zamanda hükümetlerin tembelliği kınamasına yardımcı olan kontrol araçları olarak saat kulelerinin öneminden bahsettiği "About Time: A History of Civilization in Twelve Clocks" adlı son makalesini akla getiriyor. Açık havada ve herkesin görebileceği bir yerde bu saat kuleleri insanları zaman kaybetmekten kaçınmaya teşvik ediyordu. Ardından cep saatleri ortaya çıktı ve bunlar tıpkı günümüzün akıllı telefonlarında olduğu gibi sahip ve gözetleyici haline geldi. Aşırı çalışma yasal dinlenme zorunluğunu getirdi, “boş zaman”, “rahatlama”, “konsantrasyon” veya “çevrimdışı olma” gibi yeni kavramlar ortaya çıktı.

Günümüzde 'dinlenme' kavramını analiz etmek için Google mühendisi Andrew Smart'a kulak verelim. 2013 tarihli "Autopilot: The Art and Science of Doing Nothing" adlı kitabında belirli beyin ağlarının, özellikle hiçbir şey yapmadığımızda daha aktif hale geldiğini açıklıyordu. Bu anlar çok önemlidir. Fiziksel egzersizle olana benzer, diye vurguluyor; uzun süre yürürseniz, durup dinlenmeniz gerekir ve bu ilke beyne gitmezse yaratıcılık ve öz-farkındalık bastırılır. Şirketlerin haftada dört günlük çalışma uygulamasına yardımcı olan Silikon Vadisi merkezli danışmanlık şirketi Strategy and Rest'in kurucusu Alex Soojung-Kim Pang, Psyche Guides dergisinde “How to Rest Well” başlıklı bir makale yayınlayarak şunları yazdı: “ Tıpkı yüzücülerin ve Budist rahiplerin enerjiyi korumak veya zihinlerini sakinleştirmek için nefeslerini kullanmayı öğrenmeleri gibi, meşgul insanların da zihinsel ve fiziksel pillerini şarj etmeleri ve yaratıcı içgörü patlamalarına yardımcı olacak şekilde dinlenmeyi öğrenmesi gerekir.”

Ancak "Die fröhliche Wissenschaft" kitabında yazdıklarıyla daha çağdaş ve aklı başında görünen Friedrich Nietzsche oldu: “İnsan elinde bir saatle düşünüyor [...] her zaman 'bir şeyleri kaçırabilecek biri gibi yaşıyor' ve 'Günümüzün gerçek erdemi, bir işi başkasından daha kısa sürede yapmaktır', “Hiçbir şey yapmamaktansa bir şey yapmayı tercih etmek” ilke haline geldi. Evet, Nietzsche, varoluş ile çalışma uçurumu karşısında insanın çaresizliği, zamanın hızlanması ve modernitenin getirdiği sorunlar dahil hiç bitmeyecek teknolojik bağ gibi şeylerin gelmekte olduğunu görmüştü.

Özetlemek gerekirse: Sanayi Devrimi daha kısa dinlenme sürelerine ve işçilerin yorgunluğunun artmasına neden olduysa eğer ayrıcalıklı sınıflar arasında ilerleme ise zamanın boşluğuyla yakından ilişkili bir tür dinlenme olanağı sundu. Bugün "kişisel zaman" dediğimiz dinlenmenin orijinal anlamına, gücümüzün basit şekilde yenilenmesinin ötesinde kendi kendini yetiştirmeye en çok benzeyen şeydir.

The Use of Life'da (1895), Viktorya dönemi yazarı John Lubbock servetini İngiltere Wiltshire'daki Avebury antik taşları kurtarmak için kullanan ve siyasi bir reformist olarak antik taşlar için kampanya yürüten finansal yenilikçi ve ünlü arkeologun atil yapmakla ilgili sözleri gayet açıktır: “Dinlenmek aylaklık etmek demek değildir. Bir yaz günü ağaçların altında çimenlere uzanmak, suyun şırıltısını dinlemek veya mavi gökyüzünde süzülen bulutları izlemek hiç de zaman kaybı değildir."

Use Lahoz, El Pais

Makalenin orijinali 25 Aralık 2022'de El Pais gazetesinde yayınlanmıştır.

Cazkolik.com / 17 Şubat 2023, Cuma

BU İÇERİĞİ PAYLAŞIN