Efsanevi "Savory Collection" müzikseverlerle buluşacağı günü bekliyor

Larry Rohter’in haberi,
New York Times, 16 Ağustos 2010.

William Savory isimli ses mühendisinin 1930’lu yıllarda yaptığı ve “Savory Collection” adıyla tanınan radyo kayıtları özellikle profesyoneller ve koleksiyonerler tarafından uzun yıllardır adından saygıyla bahsedilen kayıtlar olageldi. O yıllarda sadece bir avuç caz meraklısının dinlediği yayınlarda dönemin en iyi isimlerinin katılımı ve müziğin canlı çalınmasıyla oluşan yayınların doğrudan radyonun üzerinden alınmasıyla yapılan kayıtlar zaman içinde çok daha geniş bir saygınlığa, ilgiye ve hakkında duyulan meraka dönüştü.

Aradan yetmiş yıl geçtikten sonra artık hasret sona eriyor. Harlem’de bulunan ünlü National Jazz Museum yaklaşık bine yakın diskin tam takımını elde etmeyi başardı. Swingin altın çağı diyebileceğimiz Louis Armstrong, Benny Goodman, Billie Holiday, Coleman Hawkins, Lester Yowng, Bunny Berigan, Harry James gibi bir çok ismin olduğu efsane kayıtlar artık sonsuza dek kaybolmaktan, gizli, kapalı, kimsenin dinlemediği, erişemediği yerlerde kalmaktan kurtuldular.

Orijinallerinin günümüz standart kayıt ve dinleme yöntemlerinin çok dışında, otuzların kayıt ve kopyalama teknikleriyle elde muhafaza edildiği bu çok değerli malzeme genç nesillere ve tüm dünyaya kazandırılacak.

Sürecin başından bu yana parçası olan Rutgers Üniversitesi öğretim üyesi ve Grammy ödüllü caz  tarihçisi Dan Morgenstern “Bu malzemenin var olduğunu duyuyor, biliyorduk, geçmişten bugüne anlatılarak, övgüyle bahsedilerek geliyordu ama hiç dinleme fırsatım olmamıştı, ilk kez gördüğümde nefesim kesilir gibi oldu, içlerinde neler vardı kimbilir, artık umarım çok kısa sürede tümüne kavuşuruz.” diyerek özlemini anlatıyordu.

Burada, efsane koleksiyona adını veren kayıt mühendisi William Savory’ye özel bir yer açmamız gerek. Tarihi kayıtların kayıt edilmeleri bir yana, bugüne ulaşması ve hatta tek bir mekanda toparlanıp korunmuş olması tek başına Savory’nin biraz da ketum ve eksantrik kişiliği sayesinde olmuştur. Savory bu konuda eli sıkı biriydi, bunu sadece bir kez yakın arkadaşı Benny Goodman’ın bir kaç şarkısını ticari olarak kullanmasına izin vermesi dışında aradan geçen yetmiş yıl içerisinde hiç bozmadı. 2004 yılında öldüğünde tüm koleksiyon ünlü ve -bir anlamda tuhaf- mühendisin evinde kutular içinde adeta çürümeye ve yokolmaya terkedilmiş vaziyette iken, Illinois’te yaşayan oğlu Eugene Desavouret’nin duruma müdahele edip tahta kasalarda çürümekte olan diskleri kurtarmasıyla geri kazanma süreci başlamış oldu. Bu süreç bir süre sonra oğul Desavouret’nin tüm koleksiyonu Harlem müzesinin yöneticisi Loren Schonberg’le uygun fiyatta anlaşıp satmaya karar vermesi ve kayıtların toparlanıp bir kamyona yüklenerek New York’a taşınmasıyla tamamlanmış oldu.

“Savory Collection”ın tarihi öneminin cazip tarafı alışılmışın dışında kayıt teknolojisine sahip olmasıdır, aslına bakarsanız koleksiyonunun değerini daha da artıran neden bu bilgi de gizli. Mühendis William Savory, radyo yayınlarının kayıtlarını kendi zevki için yapan biriydi, kayıtların büyük çoğunluğunu 10 inç, 78 rpm’lik üç dakikalık sınırlı kayıt kapasitesine sahip disklere yapmıştı. Arada 12 ve 16 inçlik disklere yaptığı kayıtlarda mühendisin daha uzun soloları, daha uzun performansları 33’lük disk hızlarında kaydetmesine olanak verdi.

Burada bir detay bilgiyi de bizlere müze yöneticisi Loren Schoenberg aktarıyor; “Aslına bakarsanız bu dönemde radyo yayınlarının evde yapılan bir çok kaydına rastlamak mümkün ama neredeyse tamamı gerçekten özensiz ve kötü kayıtlar. Savory’i diğerlerinden ayıran nokta kendisinin mühendis ve teknoloji dehası olmasından kaynaklanıyor. Bugün dahi yaptığı kimi kayıtları dinlediğinizde yetmiş yıllık kayıtlar olduğuna inanmazsınız, öylesine canlı kayıtlar var içlerinde...”

Sonuç olarak, William Savory’nin gece klüpleri, balo salonları gibi yerlerden yapılan canlı yayınların kayıtları, stüdyoda yapılanlara göre daha yavaş tempolu ve içindeki kimi doğaçlama bölümlerinin nisbeten uzun olduğu müziklerden oluşuyor. Örneğin, Coleman Hawkins’in 1940 yılındaki altı dakikalık “Body and Soul” kaydı gerçekten müthiş! Hatta bu kayıtta gözlediğimiz bir detayı aktaralım, orijinal versiyonu iki nakarat olan parçada Coleman Hawkins beş kez üstelik beşinci bölümü modal tarzda yorumlamıştır, bu tarihten on yıl sonra Miles Davis “Kind of Blue”yu kaydettiği zaman kullandığı bu modaliteyi dünyaca ünlü hale getirmişti oysa on yıl önce Hawkins’in böyle denemeler yaptığını şimdi artık görebiliyoruz

William Savory

Cazdaki hiyerarşiyi yeniden tanımlayabilmek mümkün mü?

Bu kayıtlar bize acaba geçmişten bugüne gelen cazın resmi olmayan hiyerarşisini yeniden düzenleme hakkını verir mi? Örneğin Dan Morgenstern, Herschel Evans olayını örnek veriyor; “Count Basie orkestrasında çalan saksofoncu Hershel Evans dönemin saksofonistlerinden biriydi. Stüdyolarda, konserlerde Lester Young ile yanyana eşit önemde çalardı, çok erken, henüz 1939 yılında 30 yaşında öldü. O kadroda asla Lester’dan daha çok Lester olan biri olamazdı ama görüyoruz ki bu disklerde harika bir Lester Young daha var. Oysa Herschel hakkında şimdiye kadar fazla bir şey duyma imkanımız olmamıştı, bu kayıtlar bize fazla tanımadığımız ama müthiş birini gösteriyor.”

Bulunan kayıtların bize gösterdiği bir şey daha var, o da düzenlenen ilk açıkhava caz festivali! 1938 yılında Randall adasında düzenlenen “Carnival of Swing”de çalmak için yirmiden fazla grup katılmıştı, bu grupların içinde Duke Ellington, Count Basie’nin orkestraları da vardı ama bu festival hakkında elde hiç kayıt olmadığını inanılırken şimdi bulunan disklerde muhtelif kayıtlar mevcut.

William Savory’nin farklı türlerde kayıtlar da yaptığını söylemiştik, aynı zamanda klasük müzik tutkunu olan Savory o yıllarda klasik müzik kayıtları da yapmış, Norveç’li soprano Kirsten Flagstad’ın ilk Amerika turnesi kaydı içlerinde var mesela.

William Savory’nin bizatihi kendisi de piyano ve saksofon çalardı. Kayıtı seçimleri onun kişisel rafine zevklerini yansıtması açısından da dikkate değer. Nu mutlu ki o yıllarda böyle bir caz müziği tutkulusu biri varmış ve bize bu mirası bırakmış.

Oğlunun anlatımına göre William Savory, 1916 yılında dünyaya gelmiş. Savory’nin ailesi Fransız göçmeniymiş. Oğlu, babasının soyadını neden değiştirdiğini bilmiyor. New Jersey ve Güney California’da büyüyen Savory daha çocukluk yaşlarından itibaren teknolojiye karşı hep ilgili olmuş. Ergenlik yaşlarındayken kayıt teknolojisi alanında iş bulup çalışmaya başlamış.

Bu kısmı fazla uzatmayalım, önemli bir hayat öyküsü olmasına rağmen kişisel derinlikleri olan bir hayat. Yazarken kısa tutmakta fayda var. Yalnız şunu belirtmeden geçmeyelim, William Savory’nin ölümünden sonra eldeki koleksiyon oğlu tarafından avukatının nezaretinde açıldı, görüldü ki bazı kutulur ta mühürlenerek kapatıldığı 1940 yılından bu yana hiç açılmamış.

Schoenberg, “Bu benim 30 yıldan bu yana hayal ettiğim bir şeydi” diyor. Şimdi artık bu kayıtların hepsi bilgisayara aktarıldı. Bundan sonra rahatız. Eldeki disklerin 975 adedi kullanılabilir durumda çıkmış ki bu çok iyi bir rakam. Disklerin %25’i gerçekten mükemmel kondüsyondaymış, yine %25 kadarı da işe yaramaz durumdaymış. Digital ortama aktarma işini Brooklyn’li kayıt mühendisi, ünlü Doug Pomeroy üstlenmiş. Bu konuda çok tecrübeli biri olan Pomeroy daha önce de içlerinde Woody Guthrie, Louis Armstrong gibi isimlerin olduğu bu durumdaki pek çok diski kurtardığını söylüyor.

Yönetici Schoenberg müze olarak ilk planlarının tüm arşivi önce güvenli hale getirip sonra da müzede sergilemek olduğunu söylüyor. Kayıtlar artık ait oldukları yerde, evlerinde, Harlem’deler diyor. Sonra da sıra herhalde envanteri çıkarılan parçaların kanuni hak ve eser işletmelerinin alınıp, eser sahiplerinden gerekli izinler alındıktan sonra CD’ler halinde yayınlanmasına gelecektir.

Cazkolik.com / 22 Ağustos 2010, Pazar

BU İÇERİĞİ PAYLAŞIN